Zeer ambitieus, maar ook interessant boek over 'het centrum van de wereld'. West Europa krijgt er behoorlijk van langs. Eerst zijn we barbaren, daarna een agressief volk, net als de Vikingen, kolonialen, slavenhandelaren, en oorlogszuchtigen. Om te lezen soms te academisch met te veel feitjes die je een regel later toch al weer vergeten bent. ( )

De handelsonderhandelingen tussen Europees commissaris Jean-Claude Juncker en VS-president Donald Trump mogen dan wel minder indrukwekkend of spectaculair klinken dan de gesprekken die de sterk polariserende Trump had met Noord-Koreaans leider Kim Jong-Un of zijn uitlatingen over Iran, maar zoals Bill Clinton ooit al wist: "It's the economy, stupid". Het klinkt allesbehalve sexy of romantisch, maar wie de geschiedenis en verschuivende machtsblokken wil begrijpen, moet ook de handelspaden bewandelen.

Wie heeft nog nooit van de zijderoute gehoord? De zogenaamde handelsroute die oost en west verbond en waarlangs allerhande handelswaren maar ook ideeën en overtuigingen, religies en diplomatieke relaties reisden. Het was (en is) een route die naties kon maken en kraken, afhankelijk van wie de juiste connecties had of wie doodeenvoudig de juiste machthebbers op de juiste plaats wist te zetten. In het lijvige De zijderoutes gaat de Britse historicus Peter Frankopan op zoek naar hoe doorheen de eeuwen heen verschillende rijken dankzij deze route (on)rechtstreeks macht en rijkdom konden verwerven. Hij start in de zesde eeuw voor Christus toen in oost en west grote rijken op het toneel verschenen die hun territoria verder wensten uit te breiden.

Over deze eerste eeuwen is uiteraard weinig informatie beschikbaar en daarom is het moeilijk om een goed beeld te krijgen van het tijdperk in kwestie. Frankopan pakt dit handig aan door steevast een andere invalshoek te kiezen waarbij de route een rol speelde (elk hoofdstuk wordt als een andere route benoemd). Niet geheel onverwachts is een van die eerste hoofdstukken de geloofsroute getiteld. In de eerste eeuwen voor Christus werden immers net zo goed ideeën en geloofsovertuigingen uitgewisseld door beschavingen en koninkrijken (vaak imperia) waarbij het zoroastrisme en boeddhisme meer en meer invloed verwierven. In de daaropvolgende hoofdstukken wordt het ontstaan van het christendom en de islam beschreven, en is het interessant om te lezen hoezeer deze prille godsdiensten toen nog op elkaar steunden in een grotendeels polytheïstische wereld.

Negen hoofdstukken en een derde van het boek ver is Frankopan al in de late middeleeuwen beland, waarbij de machtsposities ernstig verschoven zijn met de ontdekking van Amerika en nieuwe handelsroutes. Die zorgen ervoor dat de machtsbasis na een slordige 1500 jaar niet langer (louter) in het Midden-Oosten ligt, maar ook Europa invloed verwerft wanneer nieuwe grote rijken ontstaan. Terwijl in het westen Spanje en Portugal zich steeds meer als mondiale spelers ontwikkelden (voordien waren Genua en Venetië als stadstaten machthebbers), kon de invloed en grootte van het Ottomaanse Rijk over het oosten evenmin onderkend worden. Het is knap hoe Frankopan zich van oost naar west begeeft en een link tussen de rijken weet te leggen zonder het overzicht kwijt te raken (de meeste geschiedeniswerken beperken zich vaak tot een regio, gebied of rijk en vaak zelfs een tijdperk).

Uiteraard zijn er meer bronnen naarmate Frankopan dichter bij de 21ste eeuw komt, maar tezelfdertijd is het jammer dat hij zich halverwege het boek al in de achttiende eeuw bevindt en van daaruit steeds gedetailleerder wordt en de focus bijna uitsluitend op West-Europa legt. Dat landen als Groot-Brittannië, Duitsland, Frankrijk en Rusland in sterke mate het laken naar zich toe trekken en invloed uitoefenen op in het bijzonder het Midden-Oosten de laatste twee eeuwen, kan niet ontkend worden, maar Frankopan kan in het bijzonder in deze tweede helft een zekere morele reflectie niet onderdrukken. Met vaak veel details beschrijft hij hier machinaties en ingrepen op andere staten in naam van het eigenbelang waarbij hij de oordelen, zij het subtiel via beladen termen, niet achterwege laat.

Uiteraard spreekt het voor zich dat er ernstige vragen te stellen zijn bij bijvoorbeeld het installeren van marionettenregimes door westerse mogendheden. Maar Frankopan lijkt zelf te vergeten dat hij ook in de eerste helft beschreef hoe, lang voor Europa ook maar iets voorstelde, dominante staten de vruchten plukten ten koste van zwakkere staten en hoe deze sterken, indien zij een gebied niet bezetten, er wel een staatshoofd naar keuze plaatsten en zelden vervingen indien hij of zij niet langer dienstbaar was. Ook Frankopans stelling dat hij de dominante feelgoodversie van de geschiedenis met het westen in een heldenrol wil ondergraven, klinkt sterk hyperbolisch. Zoals niet alleen zijn bibliografie aantoont, wordt dit luik van de geschiedenis ook bestudeerd. Een kritisch historicus behoort doordrongen te zijn van een kritische houding ten opzichte van bronnen. In deze passages toont Frankopan zich duidelijk een kind van zijn tijd, met een herdenken van het westerse, koloniale verleden.

Het is een kleine zijsprong die Frankopan zichzelf toelaat, en binnen het kader van de Britse visie op het oude imperium ook niet geheel onterecht is. Echt storen doet het dan ook niet, want daarvoor is Frankopan een te goed schrijver en historicus die de complexiteit van het verleden uitstekend weet te vatten. Het blijft weliswaar jammer dat hij zich vooral focust op de laatste paar eeuwen en Europa (per slot van rekening viel het Ottomaanse rijk pas begin twintigste eeuw), maar ook hier toont hij zich een begenadigd verteller die goed geïnformeerd is. De zijderoutes bevat op een kleine zeshonderd pagina`s enorm veel informatie en gezichtspunten, wat de nodige leestijd vergt, maar het werk is ook zo gestoffeerd en helder verteld dat het een breed publiek kan aanspreken met een interesse in een intrigerend deel van de wereldgeschiedenis. ( )

De titel van het boek sprak mij erg aan. Een wat romantisch fantasiebeeld van treinverbindingen van duizenden kilometers lengte die continenten en ver afgelegen gebieden met ons verbinden.
Dat beeld zal de lezer snel vergeten wanneer in dit boek een groot aantal andere routes de revue gaan passeren. Aan de hand van die routes tekent Krankopan een wereldgeschiedenis die bijzonder interessant is. Het is niet alleen handel die via diverse verbindingen een mondiale omvang krijgt maar ook nieuwe godsdiensten, politieke overtuigingen, ziekten en veroveringen.
Al lezend waande ik me vaak meer als lezer van een encyclopedie dan van een geschiedenisboek. Enerzijds geeft dat aan dat het boek rijk gedetailleerd is maar anderzijds betekent het ook dat die uitvoerige documentatie niet altijd prettig leest. Het vasthouden ‘aan de grote lijnen’ vergt veel inspanning. Te veel soms.

Uiteindelijk blijft er echter toch een positieve indruk achter. Het lezen is wel de moeite waard.
(PS: het boek is bijna onhandelbaar zwaar.) ( )

2021 prijs: € 25,-

Samenvatting:

The Times – ‘Veel boeken beweren “een nieuwe geschiedenis van de wereld” te zijn; dit boek heeft die benaming met recht.’

DWDD-boekentip maart 2016

De zijderoutes is een schitterende verkenning van de elementen die de stuwende kracht waren achter de opkomst en de ondergang van wereldrijken, die de stroom van ideeën en goederen bepaalden en nu een nieuw tijdperk inluiden in de internationale politiek.

Het gebied ten oosten van de Middellandse en de Zwarte Zee tot aan de Himalaya, dwars door Centraal-Azië tot diep in China en India, was duizenden jaren het middelpunt van de aarde. Het is de bakermat van onze beschaving, waar meer dan 2500 jaar v.Chr. metropolen ontstonden als Harappa en Mohenjodaro met een bevolking die in de tienduizenden liep en met straten die waren aangesloten op een geavanceerd rioleringssysteem. Het is ook het gebied van de zijderoutes – handelsroutes maar ook verbindingswegen waarlangs opvattingen, religies, ideeën, cultuur én ziektes zich konden verspreiden.

Hier begint Peter Frankopan zijn nieuwe wereldgeschiedenis. Na de eerste zijderoutes ontstonden er andere: de slavenroute, de goudroute, de route naar het zwarte goud. Maar in onze eenentwintigste eeuw zijn nieuwe routes aan het ontstaan die een grote gelijkenis vertonen met die allereerste, die Centraal-Azië doorkruisten. De zijderoutes komen terug!

Peter Frankopan studeerde geschiedenis in Cambridge. Hij is sinds 2000 Senior Research Fellow en directeur van The Centre for Byzantine Research aan de universiteit van Oxford. Eerder schreef hij De eerste kruistocht.

The Economist – 'Briljante verhaallijnen (...) Een wereldgeschiedenis die het middelpunt van die wereld naar het oosten verplaatst.'
Recensie(s)
Peter Frankopan, een innovatieve historicus van de Universiteit van Oxford, presenteert hier een andere kijk op de wereldgeschiedenis, een die meer oostwaarts is georiënteerd. Hij legt de nadruk op het gebied tussen het oostelijk deel van de Middellandse Zee en de Himalaya en vindt dat de hedendaagse kijk op de geschiedenis het verleden van dit enorme gebied heeft weggedrukt. Frankopan meent dat de aardschokken in de wereldgeschiedenis, zoals de opkomst en de neergang van wereldrijken en -godsdiensten, verliepen via een netwerk van routes die werkten als "'s werelds centrale zenuwstelsel". De pest, oorlogen, handelswaren, ideeën: ze kwamen allemaal via wereldroutes. The Economist spreekt van een ambitieus boek, dat niet op alle punten overtuigt. Het boek brengt een overweldigende hoeveelheid historische feiten bij elkaar en plaatst ze in een verrassende, lumineus gevonden context. In meer dan 600 pagina's trekt de wereldgeschiedenis in zevenmijlslaarzen voorbij. Een atlas bij het lezen kan handig zijn. Met illustratiekaterntjes in kleur, enkele kaarten, eindnoten en index.

E. Pelzers ( )

Peter Frankopan raast onvermijdelijk met een rotvaart door de wereldgeschiedenis. Zijn perspectief is economisch. Die focus levert een interessant maar eenzijdig verhaal.

De klemtoon ligt ook veel minder op het Oosten dan de titel doet vermoeden. Al van in het begin overweegt de rol van de meer westelijk gelegen uiteinden van de zijderoutes. Mij liet dat achter met een onbevredigend gevoel, maar misschien ben ik dan ook met verkeerde verwachtingen aan het boek begonnen. De uitweiding over de verovering van Amerika is een vreemde kronkel in het verhaal. Even lijkt het boek over wereldhandel in het algemeen te gaan, maar dat is dan uiteindelijk toch weer niet het geval.

Dat alles neemt niet weg dat het boek boeiende inzichten en uitdagende stellingen bevat. De geschiedenis van het Oosterse christendom in het begin van onze jaartelling of de relatie tussen Rusland en Groot-Brittannië in aanloop naar de Eerste Wereldoorlog bijvoorbeeld, zijn leerrijk. De stelling dat de Europese cultuur intrinsiek gewelddadig is, is dan weer verrassend en uitdagend. Ze vraagt ongetwijfeld om verdere uitwerking.

Boeiend dus, maar aan het einde van de rit toch te eenzijdig om complexe hedendaagse situaties, zoals de oorlogen in Irak en Syrië, volledig te begrijpen. Maar dat was dan allicht ook de bedoeling niet van Frankopan. ( )