De eerste tien pagina's vraag je je af wat er aan de hand is, de volgende veertig wordt het een spel en daarna rijdt Saunders zich vast in zijn gimmick. Af en toe heeft zijn trucje nog effect, maar vaker leidt het de aandacht af en hindert het. Wat een briljant kort verhaal had kunnen zijn, is een middelmatige roman geworden. Maar een leuke vondst is het wel.

En als je voorbij de vorm naar de inhoud kijkt, is het een grotesk verhaal in een lugubere setting, met af en toe een vleugje fijne humor. Een boek dat te veel tegelijk wil zijn: een historische roman, een verhaal over het verlies van een kind, maatschappijkritiek, maar ook kolder, slapstick en fijne spot. Van alles een beetje en dus niets echt goed.

Geen idee waarom, maar ik moet nu aan Ambrose Bierce denken. ( )

Ik ga hier niet veel kunnen toevoegen aan de talloze reviews die intussen over dit boek zijn gepleegd. Het is inderdaad een wonderlijke leeservaring, vooral door die overgang van complete desoriëntatie in het begin tot geleidelijk inzicht in wat er nu juist aan de hand is. Voor mij gebeurde dat pas
rond pagina 60 (ik had geen reviews of inhoudsopgave op voorhand gelezen). En dan sta je toch in bewondering voor de kakofonie aan stemmen die Saunders op de lezer loslaat en het creatieve gebruik van die specifiek ‘bardo-setting’. En dat vuurwerk houdt letterlijk aan tot op het einde.
Twee dingen wil ik hier toch even uitdiepen. In de eerste plaats het gebruik van Abraham Lincoln en de dood van diens 11-jarige zoon Willie als focuspunt in de verhaallijn. Lincoln spreekt zelf geen enkel woord, maar de observatie van zijn handelingen door de ‘geesten’ en hun pogingen zich in hem te verplaatsen (letterlijk) resulteren in een aandoenlijke evocatie van het immense verdriet dat de president doormaakt, en de link met het achterliggende drama van de burgeroorlog. Ik vind dit knap gedaan, al deel ik ook wel de mening van veel lezers dat Saunders hierin nog verder had kunnen gaan. Dat brengt mij bij mijn tweede bemerking, namelijk dat misschien niet zozeer Lincoln de hoofdfiguur van deze roman is, maar de 166 stemmen die de auteurs op ons loslaat, de geesten dus die ronddwalen dus in de ‘bardo’, een soort voorgeborchte tussen de dood en wat daarna komt. Aanvankelijk valt vooral de diversiteit in die stemmen, alsof Saunders een kaleidoscoop van de Amerikaanse samenleving in het midden van de 19de eeuw wil geven (als is die keuze die hij maakt duidelijk door begin 21ste eeuw gevoeligheden ingegeven). Maar geleidelijk geven die stemmen ook een inzicht hoe een grote diversiteit aan mensen elk vanuit hun invalshoek omgaan met bijvoorbeeld het toch wel ingrijpende gegeven van de burgeroorlog, en los van dat historische gegeven ook met hun specifieke, dikwijls moeilijke levensomstandigheden, met bijvoorbeeld gender, raciale en sociale problematieken.
Dus zeker knap gedaan en een geweldige krachttoer, zonder twijfel. Alleen bekroop me na afloop toch enigszins het gevoel dat het allemaal wat aan de oppervlakte bleef. Door de opstapeling van stemmen wordt het moeilijk je in te leven in de figuren, ze buitelen nogal over elkaar heen. Literair is dit vuurwerk, maar als het voorbij is, is het mooi geweest. ( )

Besproken in september 2018