Ik heb ongelofelijk veel plezier beleefd aan dit boek: het getuigt van uiterst gedegen vakmanschap, zorg en ervaring; het leest bijzonder vlot en bevat nogal wat spanning en humor; het is prachtig uitgegeven, en het gaat over … Middeleeuwse handschriften. Jawel, ik weet het, dat klinkt erg nerdy, en dat zij dan maar zo. Maar dit is echt ongelofelijk goed.
Christopher De Hamel selecteerde 12 Middeleeuwse manuscripten, uitzonderlijke boeken, handgeschreven en in meerdere of mindere mate verlucht, beginnend bij de late 6de eeuw tot begin van de 16de eeuw. Hij beschrijft hoe hij ze stuk voor stuk gaat opzoeken en raadplegen, in diverse landen over de hele wereldbol, en in de meest gerenommeerde nationale instituten of publiek gemaakte privéverzamelingen, en we volgen hem terwijl hij de manuscripten vastneemt en blad voor blad omslaat. Het bijzondere is de aandacht die de auteur geeft aan de ‘materialiteit’ van die handschriften (hoe ze aanvoelen, of er gaatjes in zitten en wat dat dan betekent, of er vlekken op zijn, wat er af te leiden is over de manier van inbinden, de schrijfstijl, enzovoort) en de sfeer op de plaatsen waar ze nu bewaard worden (hij beschrijft ook telkens gedetailleerd de dikwijls wantrouwige blikken van de suppoosten die hem in het oog houden als hij die uiterst kostbare artefacten raadpleegt). En uiteraard komen ook het auteurschap (in dit geval vooral de ‘scribenten’ en ‘illuminatoren’), de opdrachtgever, het onderwerp, de schrijfstijl en de illustratiestijl uitgebreid aan bod. Maar het meest intrigerende en wonderlijke is telkens toch de onwaarschijnlijke tocht die al die manuscripten hebben gemaakt doorheen de geschiedenis: van het ene land naar het andere, van de ene vorst of rijke zakenfamilie naar de andere, van de ene (al of niet ter goeder trouwe) verzamelaar naar de andere (eentje werd bijvoorbeeld door een Amerikaanse soldaat van de grond opgeraapt in de villa van Göring in Berchtesgaden), om na nog wat omwegen uiteindelijk gekoesterd en met uiterste zorg bewaard te worden in publieke instituten.
En dan zijn er natuurlijk de illustraties, die alles wat De Hamel beschrijft zoveel tastbaarder maken: dit is puur genieten. Het enige waar ik me een beetje aan gestoord heb bij de lectuur van dit boek, is aan de Angelsaksische voorkeuren van de auteur: de meeste van de geselecteerde manuscripten komen uit Engeland of hebben een Engelse band, en al de meeteenheden die hij gebruikt zijn Engels.
Alsof dat nog nodig is, drukt de auteur in een erg sympathieke epiloog nog eens zijn passie uit voor zijn studie-objecten en probeert hij de lezer warm te maken om zich toch ook eens op die sector te storten. Want, en toen ik dat las, viel ik bijna omver: over de hele wereld zouden er naar schatting 1 miljoen Middeleeuwse manuscripten zijn overgebleven, uiteraard niet allemaal even waardevol en mooi als de hier geselecteerde, maar toch. Zelfs dit schijnbaar uitputtend boek licht dus blijkbaar maar een tipje van de sluier op. ( )