"Het vermogen domheid te zien neemt in gelijke mate toe met het onvermogen die te verdragen" (pag.83). Deze boutade vat wellicht kernachtig het ambigue levensgevoel van Günter de Bruyn samen gedurende zijn veertigjarige leven in de DDR. Veertig jaar is niet minnetjes en is inderdaad ook de totale levensduur gebleken die de "Arbeiders- en Boerenstaat" beschoren was. Op de hem geheel eigen genuanceerde, nuchtere en pragmatische wijze brengt de Bruyn verslag uit van zijn omgang met de staat in zijn hoedanigheid als bibliothecaris en zelfstandig schrijver. Hij is nooit een IM geweest, iets wat niet alle DDR-schrijvers konden onderschrijven.
Dit boek is vooral een doodeerlijk relaas van een auteur die in de marge van het politieke bestel zijn grens wist te trekken tegenover de politiek en de censuur om zo zijn integriteit in de mate van het mogelijke te vrijwaren. Niet dat er zoveel ruimte was om een eigen literair geluid te ontwikkelen in de DDR. Hij werd, ten bate van zijn eigen carrière lid van de Partij. Hij wou immers niet in negatieve zin opvallen en wilde zich in beperkte mate openstellen voor haar ideologie. Want het is slecht leven in een staat van permanente politieke schizofrenie." (pag.94). De Bruyn, een eminent literatuurliefhebber, wist vooral zijn kracht te putten uit zijn "Innere Emigration", een beproefd recept om barre tijden te overbruggen. Hij onderhandelde geduldig met de alomtegenwoordige censoren en greep zelf vaak terug naar de oude Duitse vooroorlogse cultuur, wat een neutraal onderwerp was. Maar zelfs zijn biografie over de Duitse romantische schrijver Jean Paul (1763-1825) werd getoetst of het wel conform was aan de heersende "socialistische principes" wat literatuur diende te zijn.
Mooie bladzijden worden in dit boek ook gewijd aan een bezoek van Heinrich Böll aan Oost-Berlijn in november 1969. Böll houdt er een lezing op uitnodiging van de Evangelische Akademie, en is iemand die de Bruyn in hoge mate vereert. Hij onderhoudt verder goede relaties met het schrijversechtpaar Christa en Gerhard Wolf, en sluit zich aan bij de algemene verontwaardiging en protest tegen het opheffen van het staatsburgerschap van Wolf Biermann in 1976. De vele opportunisten die lippendienst bewezen aan het systeem, hetzij schrijvers, uitgevers of wie dan ook uit het literaire wereldje, poogde hij in de mate van het mogelijke zoveel mogelijk te ontwijken. de Bruyn ontpopt zich vooral als een overlever, die het klappen van de zweep in het systeemfeilloos aanvoelt, en op veel naderend onheil gevat weet te anticiperen. In de periodes dat het hem echt te bar werd en hij persoonlijk geviseerd werd, verdwijnt hij naar zijn afgelegen toevluchtsoord in de bossen van de Mark Brandenburg, dat hij terloops vergelijkt met de hut aan het Walden-meer, waar Henry D. Thoreau zich placht terug te trekken. Maar een uitgesproken politiek dissident is de Bruyn nooit geweest. Hij legde er zich bij neer dat, als je dit regime te veel tegensprak, je helemaal niets meer kon bewerkstelligen. Dan maar de luwte opzoeken, en geduldig wachten op de politieke dooi. Pas op zijn 63ste levensjaar kon hij de val van de muur begroeten. Veertig jaar heeft hij hierop gewacht.... De lankmoedigheid in zijn stijl hoeft dan ook niemand te verbazen. De luciditeit en eerlijkheid van deze memoires dwingen alvast mijn bewondering af.

Ook dit tweede luik van "Zwischenbalanz", de autobiografie van Günter de Bruyn, is besproken op http://www.liberales.be/cgi-bin/show.pl?boek&debruynbiografie&print ( )