Publicist Pankaj Mishra grossiert in pakkende citaten die treffend de malaise schetsen waarin onze wereld in het tweede decennium van de 21ste eeuw terecht is gekomen. Met enige retorische overdrijving legt hij bloot wat er allemaal misgaat: “Routine massacres in Western metropolises accompany spiralling wars in Asia and Africa, and civil liberties are consumed by perpetual warfare against real and imagined enemies.” De verklaring zoekt hij in de globalisering van de Westerse moderniteit, geboren uit de 18de eeuwse verlichting, een globalisering die aan iedereen welvaart, vrijheid en gelijkheid beloofde, maar daar helemaal niet in geslaagd is, en die zelf ook gepaard ging met enorm brutaal en grootschalig geweld (imperialisme, racisme, genocide, enz.). Op zich is dat niet echt nieuw, maar Mishra graaft wel door naar wat volgens hem de essentie is waarom die Westerse moderniteit misliep. En zo komt hij bij Jean-Jacques Rousseau, Johann Gottfried von Herder, en Michail Bakunin uit, die volgens hem al in de 18de en 19de eeuw de interne tegenspraken en de donkere kant van de moderniteit blootlegden, en die vervolgens ook ideologisch voedsel gaven aan het ressentiment dat sindsdien onvermijdelijk gepaard gaat met de oprukkende moderniteit. Die ressentiment is een kernbegrip bij Mishra, die het ook verbindt met stromingen als fanatiek nationalisme, populisme en ronduit terrorisme.
Zoals gezegd, Mishra’s analyse is misschien niet echt nieuw. Maar hij verwoordt het allemaal erg snedig (soms een beetje té, naar mijn smaak) en pakkend. Ook de beschrijving van het radicale hindoe-nationalisme vond ik interessant, want voor mij minder bekend, al blijkt duidelijk dat bij de auteur zeker ook persoonlijke rancune een rol speelt (de Indische premier Modi wordt als een baarlijke duivel voorgesteld). Natuurlijk komt ook het radicalisme islamitische terrorisme ter sprake, maar veel andere anti-Westerse blijven buiten beeld. Ook opvallend: de voor de hand liggende band tussen moderniteit en kapitalisme weegt in Mishra’s analyse veel minder door; het woord neoliberalisme, toch een mantra in de kritiek op globalisering, komt zelfs nergens aan bod.
Nog een ander punt van kritiek: dit is in de eerste plaats een intellectuele geschiedenis, want Mishra gaat zoals gezegd opvallend uitgebreid in op het werk van westerse denkers (zoals Rousseau). Daardoor komt de organisatorische link met terroristische en radicale stromingen van vandaag niet echt uit de verf.
Maar de grote zwakte van dit boek is evenwel de structuur ervan: Mishra bezondigt zich aan eindeloze herhalingen (zo komt Rousseau minstens drie keer uitgebreid aan bod), springt voortdurend van de hak op de tak, en haalt telkens opnieuw zijn stokpaardjes boven. Zijn betoog waaiert letterlijk uiteen, terwijl hij eigenlijk alles wat hij te zeggen heeft, al in de proloog aanbrengt. En dat is toch wel spijtig. Ook zijn behandeling van historische perioden, zoals die van de 18de en 19de eeuw is niet altijd even secuur. Meer daarover in mijn History account op Goodreads: https://www.goodreads.com/review/show/5101775070 ( )

Pankaj Mishra beschrijft in ‘Tijd van woede’ op een beknopte en briljante manier de geschiedenis van woede als politieke drijfveer. Met verrassende historische parallellen laat hij zien dat deze tijd niet uniek is: ook het begin van de twintigste eeuw was vol van destructiedrift, nationalisme en terrorisme. Dat is geen geruststellende gedachte en ‘Tijd van woede’ is dan ook een alarmerend boek: er zal een mentaliteitsverandering nodig zijn om onze vrijheid, welvaart en stabiliteit te behouden