Emotionele chantage

Margaret Laurence stierf in 1987 en was één van Canada’s beste schrijfsters. Vooral met haar Manawakaserie uit de jaren ’60 en ’70 oogstte ze veel succes. In elk deel van dit kwartet wordt een vrouw geportretteerd die ergens iets te maken heeft met Manawaka, een fictief stadje dat zou geïnspireerd zijn door Laurence’s geboortedorp Neepawa. Na deel één, De stenen engel, is nu recent deel twee, Een grapje van God, heruitgegeven door De Geus. Dit boek ontving destijds de Governer General-prijs, de hoogste literaire onderscheiding in Canada.

In Een grapje van God is Rachel Cameron de vertelster. Rachel is een ongetrouwde, magere schooljuf die samen met haar oude moeder de etage boven een begrafenisonderneming bewoont. Ze lijkt een grijze muis en gaat verontschuldigingen prevelend door het leven. Ze houdt bovenmatig veel rekening met haar moeders zwakke hart en beeft als een riet als de schooldirecteur haar opzoekt in de klas. Verder laat ze zich door collega Calla tegen haar zin meetronen naar “het tabernakel”, een bijeenkomst van buitensporig godsdienstige mensen, waar ze de hele tijd bezorgd is om het feit of iemand haar wel of niet heeft gezien. Het slaperige plattelandsstadje Manawaka verstikt Rachel en beterschap is niet onmiddellijk in zicht. Maar dan breekt de schoolvakantie aan. Rachel ontmoet Nick en uit verlangen om eindelijk “vrouw” te zijn, begint ze met hem een lichamelijke relatie. Het wordt een keerpunt in haar leven en op haar vierendertigste durft ze eindelijk in te gaan tegen de emotionele chantage van haar moeder.

Margaret Laurence schreef dit boek tweeënveertig jaar geleden. Aan de zijkant vermeldt ze zaken als homoseksualiteit en het ongehuwd moederschap. In die tijd, de jaren zestig van vorige eeuw, moet dit voor sommige lezers schokkend geweest zijn. Het is alleszins choquerend voor de personages uit het boek. In die tijd meer aanvaard, maar dan voor onze tijd weer onbegrijpelijk, is de vanzelfsprekendheid waarmee één of meerdere dochters zichzelf wegcijferen voor hun ouders. Dat is waar Rachel mee worstelt. Door omstandigheden is ze in de netten van haar moeder en van de schoolgemeenschap waar ze lesgeeft terecht gekomen, en ze slaagt er niet in om daaruit te komen. Er ligt een loden verantwoordelijkheid op Rachel en elke iets rebellerende uitspraak moet onmiddellijk verzacht worden door een overvloed verontschuldigingen.

Laurence tekent dit, via de gedachtewereld van Rachel, onbarmhartig scherp op. Het is schrijnend om Rachels hoop, wanhoop en onvermogen tot waarachtige communicatie van zo dichtbij mee te maken. Gelukkig kan Rachel ook relativeren, en dit zorgt voor de nodige humor. Het resultaat is een zoetzuur boek, grappig en wrang, maar bovenal levensecht. Eind 2008 komt deel drie uit, De vuurbewoners. De vier vrouwen uit het Manawakakwartet verdienen een plekje in het hart van alle literatuurliefhebbers. ( )