The Order of Time van Carlo Rovelli is een interessant boek. In de eerste helft wordt het begrip tijd ontleed aan de hand van de quantummechanica. Hierin speelt entropie een belangrijke rol. Entropie kan alleen maar groeien. Tijd heeft ook maar 1 richting: vooruit. Mocht de entropie zijn maximum hebben gevonden, dan zal de tijd stoppen, omdat er dan niets meer gebeurt. Het tweede deel van het boek is meer filosofisch, en suggereert dat ons geheugen als derde aan het rijtje toegevoegd kan worden. ( )

Rovelli gaat hier verder op waar hij eindigde met "De werkelijkheid is niet wat ze lijkt", maar de zaken worden er niet eenvoudiger op. Misschien komt dit omdat we met het thema tijd erg dicht in buurt komen van onze eigen ervaring van tijd en het verstrijken daarvan. Deze zaken verliezen steeds meer hun vanzelfsprekendheid doordat Rovelli ons meer en meer meeneemt om te kijken vanuit een ander perspectief dan onze menselijke kijk op ons eigen stukje ruimtetijd. "De theorie beschrijft niet hoe de dingen in de tijd evolueren. De theorie beschrijft hoe de dingen ten opzichte van elkaar veranderen, hoe de feiten van de wereld in verhouding tot elkaar voorvallen". (p. 88) Onze ervaring van de wereld wordt op zijn kop gezet. "In de fundamentele relativistische natuurkunde, waar geen enkele variabele a priori de rol van tijd speelt, kunnen we de relatie tussen macroscopische toestand en evolutie in de tijd dus omdraaien: het is niet de evolutie in de tijd die de toestand bepaalt, maar het is de toestand, de onscherpte, die de tijd bepaalt". (p. 101) Tijd bestaat niet. Er is geen verleden of toekomst. "Er bestaan uitsluitend sporen uit het verleden, geen sporen uit de toekomst, en wel omdat de entropie in het verleden laag was. Dat is de enige reden. Het verschil tussen verleden en toekomst is louter het gevolg van lage entropie" (p. 120)
Rovelli komt in de laatste delen van dit boek stilaan bij de mens en diens rol met betrekking tot tijd terecht. "We hebben ons een idee gevormd van 'menselijk wezen' door met onze soortgenoten te interageren. Ik denk dat daar het beeld vandaan komt dat we van onszelf hebben, en niet van introspectie. Als we aan onszelf denken als 'persoon', dan geloof ik dat we op onszelf dezelfde mentale circuits toepassen als die welke we hebben ontwikkeld om met onze medemensen om te gaan" (p. 126) Erg boeiend om zulke dingen te lezen bij een fundamenteel fysicus want vrij naadloos aansluitend bij moderne opvattingen over psychotherapie (o.a. op mentalisatie gebaseerde benaderingen). "In de elementaire grammatica van de wereld bestaat ruimte noch tijd: er zijn uitsluitend processen die fysische grootheden in andere transformeren, waarvan we waarschijnlijkheden en relaties kunnen berekenen" (p. 139).
Het laatste kwart van dit boek maakte het doorwerken van de taaie lectuur die daaraan voorafging toch de moeite waard. Dat Rovelli zo lezenswaardig is, kan wellicht mee worden toegeschreven aan zijn zij-uitstapjes naar klassieke (iets minder naar hedendaagse) filosofen om daarmee de bevreemdende wereld van de quantumfysica en quantumzwaartekracht toch dichter bij de menselijke conditie te brengen. Hij is daarbij ook zo eerlijk om aan te geven welke delen van zijn betoog wel degelijk gegrond zijn in onderzoek, welke pausibel zijn en welke speculatief. Twee boeken die samen een mooi geheel vormen ondanks hun taaie momenten. ( )