De wanhoop, de verlammende kracht van het verdriet en het onvermogen tot communiceren worden op een indringende manier verwoord. De plot en sfeertekening vond ik goed. Hoewel het gedrag van de personages zeer vervreemdend en verontrustend is, intrigeert het wel. Het 'ongemak' uit de titel wordt duidelijk voelbaar gemaakt. Het onderdeel 'avond' uit de titel komt trouwens minder duidelijk naar voren. Dat ongemak begint al bij het ontbijt en is in feite permanent. Waarschijnlijk vond de auteur/uitgever de assonantie in de titel gewoon mooi en/of moeten we hier een verwijzing zien naar 'De avonden' van Reve. Het thema van de beklemmende banden van het gereformeerde milieu is weliswaar niet origineel, zoals verscheidene recensenten naar voren brachten, maar dat vond ik persoonlijk niet storend.
Toch vind ik het boek al met al niet helemaal geslaagd. Er zijn mijns inziens twee grote tekortkomingen. Ten eerste, de enorme hoeveelheid vergelijkingen (zeker drie per pagina). Het komt op mij over alsof de auteur dacht dat je per se veel vergelijkingen moet gebruiken, als je echte literatuur wilt schrijven. Maar overdaad schaadt. Zeker omdat driekwart van die vergelijkingen naar mijn idee van matige kwaliteit is; dat er een overeenkomst tussen twee zaken bestaat, wil niet zeggen dat een vergelijking geslaagd is (bijv. kuiltjes in de wangen die vergeleken worden met juskuiltjes in de stamppot). Er zaten zeker ook mooie beelden tussen, maar die vielen in het niet bij de stortvloed aan nogal ongelukkige vergelijkingen. Hier had wat mij betreft flink in geschrapt kunnen worden. De tweede tekortkoming was de grote hoeveelheid inconsistenties en fouten op het gebied van feiten, chronologie etc. (en zelfs een paar taalfouten (bijv. 'mijn konijn, die')). Ik ben er echt tientallen tegengekomen. Ik zal ze hier niet allemaal opsommen, maar om een indruk te geven van wat ik bedoel: flippo's waren allang geen rage meer in 2002; de liturgische kleur van Pasen is niet paars (en een gereformeerde dominee uit de zware hoek zal zeker geen paars gewaad dragen); biddag voor het gewas is niet vlak voor de zomer; Obbe zit vijf klassen hoger dan Jas en zou dus in 6vwo moeten zitten, maar heeft toch pas net de baard in de keel (?); Jas zou in de brugklas moeten zitten, maar praat over school alsof ze in groep 7 of 8 van de basisschool zit; haar jongere zusje spreekt in volwassen tegeltjeswijsheden, etc., etc.. Als een schrijver zelf niet scherp genoeg hierop is, dan zou een uitgever hier toch op zijn minst op moeten letten.
Maar goed, dit is pas een debuut en het lijkt me dat de auteur wel potentie heeft. Dat je hier de Booker Prize mee kunt winnen, vind ik echter wel opmerkelijk. ( )

Gruwelijk goed geschreven. ( )

Het verhaal over een meisje in een streng gereformeerd gezin vertelt hoe het leven langzaam verandert na de dood van haar oudere broer. De hoofdpersoon is een buitenbeentje door haar gedrag, maar ook weer niet al te vreemd. De wanhoop na een MKZ uitbraak wordt voelbaar ook al wordt het niet in alle detail uitgeschreven. Het boek past eigenlijk naadloos in de gereformeerde literatuur zoals Siebelink, Treur en Wolkers. Dat is ook het nadeel van het boek. Vaak denk je: dat heb ik al eens gelezen. Neemt niet weg dat het boek de moeite waard is. ( )

Lijkt mij erg biografisch wat blijkt uit vele externe teksten. JAS komt uit een uiterst diep gelovig gereformeerd boerengezin (Bijbelorde !) Dankzij psychotherapie kan ze schrijven.
Liefdeloos opgegroeid en duistere wereld door de details geschetst. Veel onaangepast gedrag en geweld, ook en vooral psychologisch. Harde inhoud met morbide experimenteerfase . (Fictie, naar ik hoop) Het hele verhaal wordt gezien door de ogen van Jas, MAAR:
-1- Hoofdpersoon is zowat 11 jaar oud.
-2- voor mij is het biografisch, zeker ten dele
-3- geschreven in de tegenwoordige tijd én in de 'ik'-vorm (dus leeftijd van 11 jaar)
-4- plaats: een afgelegen ouderwets boerendorp, wat blijkt uit de context
-5-toch verschillende moderniteiten (vb, de walkman...) Toch leven we mee in het boek door een aantal details in een tijd van 50 jaar geleden...
DAN ben ik verbijsterd dat Jas op die leeftijd, in dergelijke omstandigheden zulke serieuze, waardevolle gedachten en inzichten heeft. Zelfs bij momenten een volwassen psychologie hanteert. (!!!???)
De auteur is nu haast 30 jaar oud en plaatst haar huidige psychologische inzichten in JAS (de auteur zelf) op de leeftijd van 11 jaar. Maar niet altijd en even consequent.
BESLUIT: mij stoort het ergens wel, maar het is en blijft een erg goed roman-debuut. !!!!

LITERAIR én TAALVAARDIG totaal NIET te vergelijken met Spit (Het smelt). Dat boek heb ik na 1 alinea weggegooid, zelfs niet weggeschonken, precies van de vele fouten (inhoudelijk en stilistisch), enkel nog maar in de eerste zin, wat alvast tekenend blijkt te zijn voor het hele boek! ( )

Decennialang is de Nederlandse literatuur gedomineerd geweest door mannen, mannen die het meestal hadden over mannen van middelbare leeftijd, vol frustraties, meestal aan de drank, helemaal vastgereden in het leven en dikwijls ook met een zeer denigrerende kijk op het andere geslacht. Epigonen als Jeroen Brouwers, A.F.Th Van der Heijden, Leon De Winter, Tom Lanoye en Arnon Grunberg (akkoord, die laatste twee focusten op een iets jongere generatie en hadden andere accenten) brachten dit nihilistische genre tot ongekende hoogte dankzij hun uitzonderlijke literaire talent. De meeste van hun verhalen zijn pareltjes om te lezen, al kan je wel eens afkicken op hun extreme miserabilisme.
Ik heb de indruk dat er een nieuwe generatie is opgestaan in het Nederlandse literaire landschap, en dit keer van jonge vrouwen (*). Halleluia! Niks te vroeg. Ik ga hier niet aan een opsomming beginnen, maar Marieke Lucas Rijneveld behoort zeker tot die nieuwe literaire top. Al onmiddellijk, vanaf pagina 1 heeft ze je bij de lurven met een zeer eigen, beschrijvende stijl die zich vooral kenmerkt door de focus op tastbare, plastische details. Het verhaal gaat over een meisje van eerst 10, dan 12 jaar die opgroeit op een boerderij in de Nederlandse Bible Belt, streng protestants en recht in de leer. Het centrale drama is de dood van haar oudste broer, die verdrinkt als hij ‘s winters bij het schaatsen in een wak valt.
Onze protagoniste beschrijft de schok die dit veroorzaakt bij haar en vooral bij haar gezin, haar resterende broer en zus en haar ouders. Genadeloos brengt ze in beeld ze hoe het ongeval het leven op de boerderij onttakelt, en vooral wat voor traumatisch gevolgen dit heeft voor haar opgroeien. Ja, dit is dus inderdaad een coming-of-age verhaal, maar dan wel eentje met een zeer scherp en bitter kantje. Onze protagoniste heeft geen naam, we leren alleen dat ze na het ongeval weigerde haar rode jas uit te doen, en daarom wel eens gewoon ‘Jas’ wordt genoemd. Als afscherming van de buitenwereld kan dat tellen. ‘Jas’ verwerkt het trauma ook door een vlucht in een fantasiewereld, wanhopig pogend te ervaren wat haar broer moet gevoeld hebben. Dat loopt uit op allerlei extreme experimenten, onder andere ook op seksueel vlak, met haar broer, zusje en vriendin. Uiteraard wordt er ook voortdurend afgerekend met het schijnbaar onwankelbare geloof van haar ouders en de protestantse gemeente waarin ze wonen: met niets ontziend sarcasme worden de religieuze boodschappen uitgekleed, terwijl ze tegelijk het referentiepunt bij uitstek blijven voor ‘Jas’.
De charme van het verhaal zit hem vooral in de onbevangenheid van onze vertellende protagoniste, die genadeloos registreert en voortdurend bevraagt, gedreven door een zoektocht naar zichzelf en naar aandacht van de van haar wegdrijvende ouders. Ze omschrijft haar situatie heel plastisch als een toestand van vastzitten, het meest concreet geïllustreerd door haar ‘poep-probleem’, dat bijna heel het boek door terugkomt. Heel dat proces is geïmpregneerd door de dood, die op een bepaald moment wel heel de boerderij lijkt te beheksen. Zeker naar het einde van het boek toe lijkt alles te ontsporen en krijgt het verhaal macabere aspecten die het in de richting van een groteske doen drijven. Ik moet eerlijk zijn, dat ik hier wel op afknapte; Rijneveld drijft haar exuberante beeldspraak naar mijn aanvoelen net iets te ver.
Ik ben lang niet de eerste om het te zeggen, maar het verhaal van Rijneveld doet onvermijdelijk denken aan ‘Ik smelt’ van Lise Spit, een andere, jonge epigoon van de Nederlandse literatuur. De thematiek en vooral de teneur van de twee boeken is grotendeels dezelfde (een jeugd op een erg gesloten platteland, in een verstikkende burgerlijke/religieuze sfeer), bepaalde voorvallen en situaties zijn erg verwant (bij allebei hangt er een touw over een balk in de schuur of op zolder) en zelfs de ontknoping van de twee boeken komt redelijk dicht in elkaars buurt. Uiteraard zijn het twee verschillende romans: bij Spit steekt vooral de ingenieuze compositie er bovenuit, maar bij Rijneveld is het de expressieve kwaliteit van het proza die fenomenaal is. Ook dit is geen opwekkende lectuur, maar het grijpt je wel naar de keel.
Naar mijn aanvoelen is dit boek niet over de hele lijn geslaagd, vooral door de excessieve verhaallijn, maar Rijneveld toont in dit prozadebuut dat ze heel wat in haar mars heeft. Ik ben erg benieuwd.
(*) Jonge vrouwen: ik weet dat Marieke Lucas niet eenduidig bij 'vrouwen' gecatalogeerd kan worden; in interviews geeft ze/hij aan dat ze/hij er nog niet helemaal uit is. Dat is in deze kwestie ook niet van belang, denk ik. De essentie is dat ze/hij afwijkt van het klassieke beeld van de 'masculiene' schrijver. ( )