De schrijver neemt zijn intrek in het illustere maar in verval geraakte Grand Hotel Europa om te overdenken waar het is misgegaan met Clio, op wie hij in Genua verliefd is geworden en met wie hij in Venetië is gaan wonen. Hij reconstrueert het meeslepende verhaal van liefde in tijden van massatoerisme, van hun reizen naar Malta, Palmaria, Portovenere en de Cinque Terre en hun spannende zoektocht naar het laatste schilderij van Caravaggio. Intussen vat hij een fascinatie op voor de mysteries van Grand Hotel Europa en raakt hij steeds meer betrokken bij het wedervaren van de memorabele personages die het bevolken en die uit een eleganter tijdperk lijken te stammen, terwijl de globalisering ook op die schijnbaar in de tijd gestolde plek om zich heen begint te grijpen.

Grand Hotel Europa is de grote roman van Ilja Leonard Pfeijffer over het oude continent, waar zoveel verleden is dat er voor toekomst geen plek meer is en waar het meest reële toekomstperspectief geboden wordt door de exploitatie van dat verleden in de vorm van toerisme. Het is een theatraal en lyrisch boek over de Europese identiteit, nostalgie en het einde van een tijdperk. Het is, hoe verontrustend het ook zijn mag, zijn beste boek tot nu toe. ( )

Uitzonderlijk virtuoos geschreven verhaal dat koppelt met de geopolitiek en de leefwereld rondom. ( )

"Groots moet het zijn, en overdadig, een overweldigende orgie van fantasie met de technische perfectie van de commerciële kitsch"
De drukkende last van het verleden in Europa, de gesel van het toerisme, de toekomstgerichte blik van de migrant… het zijn de centrale thema’s van deze roman. Wie eerder La Superba las, weet meteen dat Pfeijffer voortbouwt op zijn stokpaardjes. Maar waar in die gevierde roman de stad Genua zowel het kader als het hoofdpersonage zelf was, voert de auteur ons nu naar het sjieke Grand Hotel Europa, in Venetië. In het hotel, bij nader inzien vergane glorie, komen alle verhaallijnen samen, want het staat eigenlijk voor Europa zelve, het oude continent dat alleen maar verleden te bieden heeft, kapot gelopen wordt door toeristen, en overspoeld door migranten. Je kan gerust zeggen dat Pfeijffer ons in deze vuistdikke roman voortdurend langs andere kamers voert, waar hij telkens een ander thema aankaart; het is met andere woorden een vorm van 'raamverhaal'. De verbindende lijn lijkt – hoe kan het anders bij Pfeijffer – een slecht afgelopen liefdesrelatie met een vurige Italiaanse van adellijke afkomst, tevens kunsthistorica.
Om eerlijk te zijn, eigenlijk heeft Pfeijffer over zijn centrale thema’s niet zoveel nieuws te vertellen. Zijn gesprekken, beschrijvingen en uitweidingen zijn voortdurende variaties op hetzelfde thema, zonder veel ontwikkelingslijn, waarbij laag op laag wordt gestapeld, er voortdurend intern naar elkaar wordt verwezen en er op ingenieuze wijze ook externe referenties verweven zit. Om er maar eentje en dan nog een heel evidente te noemen: Grand Hotel Europa is bij Pfeijffer wat het sanatorium van Davos was in Thomas Mann’s De Toverberg, inclusief de soms hoog-intellectuele gesprekken over voornoemde thema’s. Maar, wat hem dan ook weer typeert, is dat hij daarnaast nog veel andere stijlregisters bespeelt: bijna Wikipedia-achtige uiteenzettingen over toeristische attracties, drammerige traktaten over de lamentabele staat van de Europese politiek of over de hypocriete aanpak van het migratieprobleem, onnavolgbare hoog-literaire dialogen over identiteit en cultuur, Dan Brown-achtige zoektochten naar een verdwenen Caravaggio-schilderij, spitse dialogen én ruzies met zijn geliefde Clio, en platte, belachelijk cliché-achtige seksscenes.
Pfeijffer gaat zich uiteraard met opzet te buiten aan de exuberantie waarvan in het citaat dat ik vooropzette, sprake is. Ook in de stijl, die soms zwierig barok is, vol spitse metaforen en prachtige taalvondsten zit, maar geregeld ook erg gekunsteld en amateuristisch tot ronduit vulgair is. Uiteraard ook weer met opzet. Eigenlijk speelt Pfeijffer voortdurend een spel met de lezer: zie eens wat ik me allemaal kan permitteren, welke kunstjes ik kan, hoe vernuftig of desgewenst ook plat ik kan zijn. Net als in Superba durft hij daarbij zodanig in de overtreffende trap te gaan dat het burlesk of grotesk wordt, allemaal zonder scrupules. Overigens spaart ook Pfeijffer zichzelf niet; hij voert zichzelf immers op als hoofdpersonage dat alles min of meer ondergaat en zelfs geregeld gekleineerd wordt (vooral door zijn geliefde Clio). Alles lijkt gespeeld, tot en met het grootsprakerige, het drammerige en het zielige. En dat is zowel genieten als ergeren.
Ik ben er zeker van dat Pfeijffer die wisselende leeservaring net heerlijk vindt. Ik heb zeker genoten van enkele spetterende passages en over het algemeen ook van de taalkundige virtuositeit. Maar dat maskeert wel dat deze roman inhoudelijk eigenlijk niet zoveel te bieden heeft. Er is nauwelijks ontwikkeling, en de stokpaardjes draaien zoals in een carrousel gewoon in het rond. Neen, hoezeer dit ook een spektakelstuk is, Pfeijffer is zichzelf aan het herhalen en voegt weinig toe. Dit boek is zoals de kitscherige Swarowski-kandelaar die ook in dit boek voorkomt: oogverblindend, maar au fond gewoon een duizendvoudige herhaling van dezelfde tintelingen. ( )

Heel boekend geschreven, met prachtige volzinnen (soms een beetje over de top). Het zijn 2 uitgebreide verhalen. Ilja woont in Grand Hotel Europa, ergens in Italië, hij beschrijft het leven daar en de mensen, en ook het verhaal van zijn verloren gegane liefde met Clio, een arrogant, frêle, verwend “vrouwtje” dat hem uit maakt voor alles wat lelijk is, en die hem uiteindelijk verlaat. Hij is wel erg seksistisch en van zich zelf overtuigd, dus ze heeft wel een punt maar toch ook wel een charmante, Bourgondische bon-vivant. De gevierde schrijver en classicus. Samen gaan ze op zoek naar een verdwenen schilderij van Carvaggio, wel leuk, er is een tentoonstelling van hem in het Rijksmuseum waar we volgende week naar toe gaan!
De betogen en discussie met andere mensen over het verval zelfs de ondergang van alles wat mooi en belangrijk is aan de Europese kunstschatten, van steden tot schilderijen en de fresco’s in de St, Pieter in Rome, zijn onthutsend, van het soort: je weet het wel, maar zo op een rijtje, zijn erg goed, goed beargumenteerd. Daarom is dit boek ook zo bekend geworden. Dit alles in 568 bladzijden, en dat hadden er best 350 kunnen zijn ( )

Een heel goed boek, maar niet zo goed, vond ik, als de jubelende besprekingen vonden. Alle oordelen en standpunten erin zijn helemaal OK, dat wil zeggen, precies zoals OSM, en dus ook ik, ze hebben, maar juiste meningen maken nog geen geslaagde roman. Dus over vluchtelingen, over massatoerisme, het inzakkende Europa, elitaire kunst of in het algemeen dingen waarvoor je doorgeleerd moet hebben: niks op aan te merken. Maar dat maakt het ook wel een beetje makkelijk, en ontspoort geregeld in erg vlotte karikaturen van de kortgebroekte massatoerist, de hippe documentairemaker enzovoorts. Wel vind ik sommige meer diepgaande bespiegelingen over de tot mislukking gedoemde zoektocht naar authenticiteit, of de museumfunctie van Europa wel goed. Ook goed is de metapoeticaliteit, de ik schrijft een boek dat wij lezen over zijn verhouding met Clio, de muze van de geschiedenis, veel metapoetische en ironische verwijzingen naar het schrijven van en over het schrijven, goed gedaan. De intertekstualiteit vaak iets minder, vooral omdat ik het navertellen van de Aeneis erg flauw vond, die ik na twee woorden herkende. De allegorie van de gasten in het hotel en de oude dame die de vorige eigenares is en er onvindbaar woont is niet onaardig en daagt uit tot het vinden van intertekstuele parallellen. In het algemeen zijn misschien de 'gesprekken' die de ik voert nog het beste, samen met dingen over kunst, ook de zoektocht naar de laatste Caravaggio, die volgens mij als parodie op Eco en Mulish bedoeld is en niet als eigenstandig thema, tenzij over kunst en historisch onderzoek in het algemeen. Heteroseks is altijd een beetje onsmakelijk, maar ik heb me niet gestoord aan de grafische beschrijvingen op zich die me wel doeltreffend leken. En, vooruit, de liefdesgeschiedenis die een groot deel van de roman uitmaakt is wel goed. ( )