Eerste helft 4*, tweede 3*
Is het ene menselijke leed afweegbaar tegenover het andere? Is de tragedie achter een Palestijnse man wiens 10-jarige dochter om het leven komt door de rubberkogel van een Israëlisch soldaat, even groot als die van een Israëlische man wiens 15-jarige dochter gedood wordt bij een zelfmoordaanslag door radicale Palestijnen? Ligt de waarheid altijd gewoon ergens in het midden? Het zijn retorische vragen, ik weet het, en gelukkig waagt Colum McCann zich niet aan een antwoord. In de plaats brengt hij – letterlijk – een caleidoscopisch beeld, in duizend stukjes van de menselijke tragedie achter een onontwarbaar conflict, en de poging van de betrokkenen, in dit geval dus zowel de Palestijnse als de Israëlische vader, om die tragedie te overstijgen en naar een leefbare oplossing te komen.
Nu is er geen gebrek aan boeken die het Israëlisch-Palestijns conflict tastbaar proberen te maken en vooral de menselijke kant ervan in de verf willen zetten. Je kan je afvragen waarom er per sé nog eentje bij moet. Maar we mogen gelukkig zijn dat de Ier Colum McCann zich eraan gewaagd heeft, want zijn aanpak lijkt me hoogst origineel. Zijn caleidoscopische method verwijst naar de wiskundige figuur (de apeirogon) die blijkbaar een telbaar oneindig aantal zijden kent, een goede vondst om het onontwarbaar kluwen van het conflict bloot te leggen. Hij vervalt daarbij niet in goedkoop gemoraliseer, met het onderscheiden van de goeden en de slechten. Hij slaagt er ook in de verschillende leefwerelden van Israëli en Palestijnen in beeld te brengen, en zelfs de vertwijfeling van mensen die besluiten te stap naar elkaar toe te zetten. Zijn associatieve en soms zelfs bijna encyclopedische werkwijze (met korte uitweidingen over bijvoorbeeld de historiek en werking van rubberkogels, of over de bonte verzameling trekvogels die zich niks aantrekken van de grillige grenzen tussen bezette en andere gebieden) werkt echt wel, om het verhaal open te trekken.
Enkele mindere kanten? De spanningsopbouw in de eerste helft van het boek is absoluut geslaagd, maar na de uitgebreidere verhalen van Bassam en Rami in het midden, verliest het boek duidelijk aan spankracht en worden zijpaden bewandeld die niet veel meer toevoegen. De focus op de twee mannelijke hoofdfiguren laat die van vrouwen onderbelicht, vrouwen die minstens evenzeer te lijden hebben onder het conflict. Zo komt de vrouw van Rami, de straffe madam Nurit, helaas maar heel kort in beeld, en blijft die van Bassam nogal een bordkartonnen figuur. Af en toe voert McCann ook een ronduit degoutante François Mitterrand ten tonele, zonder dat duidelijk wordt wat dit toevoegt.
Alles bij elkaar is dit zeker een aan te bevelen boek. Maar vergeet het maar als je denkt dat je na de lectuur ondubbelzinnig kan oordelen over het Israëlisch-Palestijns conflict en de goeden van de slechten kan onderscheiden. En voor wie niet veel geduld heeft: net voorbij het midden van het boek, als zowel Bassam als Rami hun verhaal hebben gebracht, heb je het belangijkste wel gehad. ( )