het boek leest lekker als elk boek van Smith. Daardoor lees ik snel en heb geen behoefte om alle verwijzingen precies uit te pluizen. De verhalen zijn allemaal verbonden. Alle verhalen lijken iets wezenlijks aan te tippen. Over mensen, ideëen of tijdgeest. Voor mij blijft de grote rode draad vaag: De relatie van het individu tot zijn direkte naasten, familie of geliefden. Ze kunnen je mateloos irriteren, maar je kunt niet zonder ze. ( )

Als het Smith’s bedoeling was de ondoorzichtigheid van de werkelijkheid vorm te geven, dan is ze daar zeker in geslaagd. Iedereen verwacht natuurlijk dat in dit vierde seizoensdeel alle elementen uit de vorige seizoenen samenkomen en de echte verhaallijnen duidelijk worden. Dat gebeurt zeker ten dele. Vooral de puzzelaars komen in dit deel goed aan hun trekken (enkele van de reviews op deze site geven zelfs alle sleutels weg). Ik moet eerlijk zijn dat ik daar gaan boodschap aan heb. Al is het fijn om in dit vierde deel Daniel Gluck als 104-jarige weer tevoorschijn zien te komen, met zijn associatieve reeks van hallucinaties en herinneringen die inderdaad enkele mysteries uit de vorige delen uitklaren. Maar bij andere verhaallijnen, zoals die van Charlotte en Arthur, en vooral die van de ‘illegaal’ Hero, komt dit veel minder tot zijn recht.
Op zichzelf zijn vele passages, eenmaal je aanvaardt dat je toch niet alles kan plaatsen, best wel aardig om te lezen. Dit boek, en zowat de hele cyclus, is vooral een opeenvolging van intrigerende dialogen, in die mate dat ze me vormelijk wel aan het experiment van Rachel Cusk in haar Outline-trilogie deden denken. Sommige van die dialogen zijn ronduit ontroerend, andere lijken nergens heen te gaan. Het korte gesprek van Grace Greenlaw bijvoorbeeld, aan het kerkje in Suffolk, met een haar onbekende timmerman is absoluut topliteratuur.
Maar dan zijn er de verwijzingen naar de actualiteit die Smith ook in dit deel rijkelijk rondstrooit. In de vorige delen kwamen vooral de brexit-, Trump-, klimaat- en migratieproblematiek aan bod. Smith herneemt die in beperkte mate, maar heeft hier – blijkbaar te elfder ure – ook de pandemie in verwerkt; ze deed dat in het voorjaar van 2020, dus op een moment dat de lengte en diepgang van de coronacrisis nog niet helemaal duidelijk was. Die redactionele ingrepen zijn nogal artificieel en dus niet helemaal geslaagd. Maar het moet me van het hart dat vooral het politiek correcte gehalte van Smith’s verwijzingen me stoorde. Voor alle duidelijkheid: ik deel haar gevoeligheden. Maar waarom moet ze het er zo vingerdik opleggen, en met het belerend vingertje zwaaien? Literair zou ze dit toch zoveel subtieler hebben kunnen aanbrengen.
Alles samengenomen blijft ik met gemengde gevoelens zitten. Deze cyclus bevat zeker aantrekkelijke kanten, maar echt overtuigend is hij niet. ( )