Ik las dit in het Duits, en dat ging me toch moeilijker af dan anders, mogelijk omdat de taal en de stijl echt het einde van de 18de eeuw uitstralen. Gotthold Ephraim Lessing (1729–1781) geldt als één van de reuzen van de Duitse Verlichting, en dat blijkt absoluut uit dit toneelstuk. Het is niks minder een mooi pleidooi voor tolerantie tussen de godsdiensten. De setting is Jeruzalem in de tijd van de Kruistochten, en het hoofdpersonage is een rijke joodse handelaar (de wijze Nathan dus), waardoor Lessing handig jodendom, christendom en islam rechtstreeks met elkaar confronteert. Vooral de parabel van de oude stervende vader en zijn opalen ring is tot een klassieke tekst van de religieuze (en ideologische) tolerantie geworden. In de lijn van Voltaire moet bij Lessing vooral het hypocriete christendom het ontgelden: de Bijbel is helemaal niet geopenbaard, en de kerken hebben de christelijke boodschap helemaal verkracht.
Uiteraard zitten er nog een paar mindere accenten in die het onvermijdelijk tot een kind van zijn tijd maken: onze tempelier doet een aantal misogyne uitspraken, en de hoofdpersonages zijn alleen mannen. Ook de opbouw is het stuk is iets te soapachtig, met een nogal voorspelbaar verloop en ontknoping die het iets teveel op een comedy of errors doet lijken. Met andere woorden: dit stuk is niet zozeer literair, maar vooral historisch van belang. ( )