Pracht, ingetogen geschreven verhaal over het leven van Sjostakovitsj, hoe zijn leven onder het Sovjet-bewind van eerst Stalin en later Chroesjtsjov een aaneenschakeling van angst en onzekerheid. Heel goed wordt uitgelegd hoe de angst voor een regime in al je poriën kan gaan zitten, zodat het haast is dat je door niet vermoord te worden vermoord wordt. Sjostakovitsj ondertekent brieven waar hij de inhoud niet van ment, leest niet door hem geschreven toespraken voor, reist naar een “vredescongres” in Amerika, in opdracht van Stalin en verraadt daar vrienden en collega’s door ze af te schilderen als anti-Sovjet componisten, niet omdat hij dat wil, maar omdat het “moet”. Hij zou daar asiel kunnen aanvragen maar, zijn familie en gezin zouden onmiddellijk worden opgepakt…
Hij staat nachtenlang bij de lift te wachten tot hij wordt opgehaald omdat hij niet in zijn pyjama weggesleurd wil worden. Een tragisch leven in een onmenselijk bestaan ( )

Historische roman. Is het zo? Omdat het boek benoemd is als een roman is het 'historisch' materiaal eerder bijeen geschraapt. Dus weinig historisch. Het boek leest alsof het historisch is met veel gebeurtenissen, geïmproviseerd of niet, maar mijn eerste gevoel gaat duidelijk naar de improvisatie. Gezien de opsommingen aan feiten gebeuren in een krantenstijl en er heel weinig goede romaneske tekst te lezen valt, is het boek voor mij dan ook geen roman. Dus volgens mij spreken we hier niet over iets historisch èn niet over een roman.
De goede schrijfstijl, wat kunnen we anders verwachten van deze auteur, maakt veel goed. De tekst geeft de lezer een inzicht in de bemoeienissen van de Staat - zowel de Sovjet Unie als Rusland zelf- in het kunstgebeuren, ongetwijfeld niet alleen in de muziek maar ook in de literatuur, de plastische kunst, de theaterkunsten enz... Ik heb veel betere literatuur gelezen van J. Barnes. Daarom een score van 2. ( )

Ik was niet vertrouwd met het leven van de Russische componist Dimitri Sjostakovitsj (1906-1975) en zijn muziek, dus ik had het even moeilijk om in het boek te komen, zeker omdat Barnes niet onmiddellijk de identiteit van het hoofdpersonage vrijgeeft. Wat volgt is een voortdurende introspectie van Sjostakovitsj in de opeenvolgende fases van zijn omgang met het Sovjet-regime: zijn angst voor vervolging door Stalin, en zijn aanpassing aan de wensen van het regime, de moeilijke periode dat hij op de zwarte lijst stond en alleen maar aan de dood ontsnapte omdat intussen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, en daarna zijn rehabilitatie en zelfs officiële consecratie tot epigoon van de Sovjet-muziekscene. Barnes belicht de voortdurende worsteling van de componist met wat van buitenaf gemakkelijk als lafheid kan worden afgedaan.

Dit boek is met andere woorden een lange, vertwijfelde monoloog, want voor Barnes was Sjostakovitsj zich goed genoeg bewust van zijn dilemma. Voortdurend maalt die afweging tussen jezelf en je kunst in zijn waarde laten of toegeven aan de grillige smaak van de Partij door het hoofd van de componist. In die mate zelfs dat het iets abstract en repetitief krijgt en in plaats van een persoonlijke tragedie eerder een traktaat wordt over moraliteit in een dictatoriaal regime, over het gewetensgevecht tussen moedig zijn of zich schikken. Dat deze monoloog neergeschreven is in de 3de persoon geeft het geheel iets afstandelijk, dat misschien wel bewust bedoeld is door Barnes, maar onze hoofdfiguur minder menselijk maakt.

Dat wordt nog erger als Barnes Sjostakovitsj dieper laat nadenken over het aloude debat van kunst om de kunst, wat resulteert in erg artificieel aandoende monologen als de volgende: “Art belongs to everybody and nobody. Art belongs to all time and no time. Art belongs to those who create it and those who savour it. Art no more belongs to the People and the Party than it once belonged to the aristocracy and the patron. Art is the whisper of history, heard above the noise of time. Art does not exist for art’s sake: it exists for people’s sake.”

Mooi is dan weer hoe Barnes Sjostakovitsj aan het eind van zijn leven zijn gewetensdilemma doet opheffen door een utopisch toekomstbeeld: “What he hoped was that death would liberate his music: liberate it from his life. Time would pass, and though musicologists would continue their debates, his work would begin to stand for itself. History, as well as biography, would fade: perhaps one day Fascism and Communism would be merely words in textbooks. And then, if it still had value – if there were still ears to hear – his music would be … just music”. Maar er zijn helaas in dit boek net te weinig van die heel persoonlijke introspecties.

Ik vond dit een heel interessante kennismaking met een voor mij onbekende componist, een genuanceerd portret van een vertwijfeld en zwak mens in een onmenselijk regime. Maar ik miste de verfijnde speelsheid die veel andere Barnes-boeken (soms ook met erg beladen thema’s) zo kenmerken. ( )

Eind jaren dertig staat een jonge man - aanstormende componist, toegewijde huisvader - met een ingepakt koffertje bij de lift van een flatgebouw in Leningrad.Hij wacht er de hele nacht, nachtenlang, in de overtuiging dat hij opgepakt zal worden en afgevoerd naar het Grote Huis. Geen enkele beroemdheid die hij in de afgelopen tien jaar heeft ontmoet, kan hem nu helpen.
En weinig mensen die naar het Grote Huis worden afgevoerd, komen ooit terug. ( )