Spoiler alert
Beetje dubbel gevoel bij dit boek. Aan de ene kant is het erg interessant als evocatie van de grote omwentelingen in Oost-Europa na de val van de Muur in 1989 (hoewel nergens landen en namen genoemd worden); de hoofdfiguur, cameraman Pavel, heeft zich na een mislukte ontsnappingspoging in zijn jeugd, aangepast aan het oude regime en volgt, net als al zijn landgenoten, gedwee de officiële lijn, ook al ziet hij in dat hij meewerkt aan “het regime van de leugen”; Pavel klampt zich vast aan de vage hoop dat hij ooit ruimte zal krijgen voor zijn artistieke dromen. Dit boek levert dus andermaal een mooie tekening van de beklemming in Oost-Europa onder het communisme, het “leven in de leugen”, met vooral een fantastisch portret van de oude, bijna seniele president in zijn kasteel (duidelijk naar het beeld van Gustav Husak), vol paranoïde gedachten. Klima legt ook treffend de band met het persoonlijke leven van Pavel dat volledig vastgelopen is: zijn relaties springen allemaal af, het kind dat hij graag wou, is geaborteerd door de vrouw van zijn dromen; hij loopt depressief door het leven; net als het regime is Pavel in een doodlopende straat beland. En dan komt de omwenteling, die door Klima maar fragmentair beschreven wordt. Maar door de ogen van Pavel zien we dat de nieuwe toekomst eigenlijk geen echte veranderingen brengt, een boel oude apparatsjiks wurmen zich op de vrijgekomen plaatsen terwijl de echte (idealistische) revolutionairen zich in de kortste keren vastrijden, Pavel zelf blijkt ook niet (meer) in staat om de ruimte die hij nu krijgt te benutten om zijn droom waar te maken en in zijn persoonlijke leven verliest hij zelfs de laatste band met de mensen waarvan hij houdt. Als u nu denkt: wat een deprimerend verhaal, dan heeft u volop gelijk, maar Klima weet het wel mooi onder woorden te brengen; je ziet duidelijke verwantschap met Kafka en vooral Kundera.
Toch is dit naar mijn gevoel niet helemaal een geslaagde roman. Klima gooit verschillende tijdlagen door elkaar, schakelt ook geregeld over naar het ambitieuze filmscenario waar Pavel al jarenlang aan werkt, en dat zorgt wel voor een zekere dynamiek en mooie spiegeleffecten, maar het maakt de lectuur niet echt gemakkelijk. Bovendien komen sommige verhaallijnen niet helemaal tot hun recht en blijven enkele personages (vooral de vrouwelijke) nogal vlak. Tenslotte, en dat stoort me echt wel het meest, vindt Klima het nodig om een beroep te doen op magisch-realistische elementen en dat vind ik altijd een zwaktebod. ( )