Er zit behoorlijk wat vlees aan het been in dit boek. Om te beginnen biedt Cusk een lichtjes koortsige monoloog aan van een 50-jarige vrouw in crisis, een monoloog gericht aan een zekere Jeffers, duidelijk een vriend die verder niet ter zake doet. De vrouw is ons niet bij naam bekend, occasioneel leren we alleen haar initiaal M. (een eerste overeenkomst met Cusk’s Outline-trilogie). Na een mislukte carrière en mislukt huwelijk heeft ze nieuwe stabiliteit gevonden bij Tony, letterlijk een rots-in-de-branding; ze wonen in een afgelegen gebied, dat ze moeras noemt, maar dat me eerder een slikken- en schorrengebied lijkt.
Haar monoloog aan Jeffers gaat vooral over haar fascinatie voor de beeldende kunstenaar L., wiens werk een onverzettelijke, erg extraverte identiteit uitstraalt. Door haar mislukkingen, en vooral door de voortdurende kritiek op haar als persoon, is M. obsessief bezig met haar zelfbeeld, een zelfbeeld dat in alle opzichten uitermate negatief is, zeker als “verouderende vrouw” die niet meer door anderen gezien wordt. Het is van het werk van Ove Knausgard geleden dat ik nog zo’n onverbiddelijke zelfanalyses las.
Gelukkig voor het verhaal, blijft M. niet bij de pakken zitten. Ze nodigt in een overmoedige bui L. om in hun buitengebied te komen verblijven, in een vlakbij gelegen cottage (jawel, de tweede plaats). Ze hoopt duidelijk dat L. haar zal kunnen helpen bij de zoektocht naar haar eigen, nieuwe identiteit, waarbij ze enige ambiguïteit laat over een mogelijke amoureuze verhouding met L. Met wat vertraging arriveert de oudere kunstenaar, tot haar grote ontzetting in het gezelschap van een bloedmooi, rijk jong ding. Het verdere verloop ga ik hier niet verklappen.
De premisse van de cocktail die Cusk hier gebrouwen heeft, is zeker de moeite. De uitwerking laat wat mij betreft wel wat te wensen over. Er zitten een paar rare plottwisten in, en het voortdurende, bittere gemaal van M. over haar eigen gevoelens en het gebrek aan erkenning van anderen, doet het verhaal zelf geen goed. Komt daarbij dat ze voortdurend wijsheden rondstrooit over “het” leven, over de nadelige factor een oudere vrouw te zijn (weer een verwijzing naar de tweede plaats), en over de verhouding tussen kunst en realiteit. Daar zitten wel wat interessante dingen bij, maar veel ervan klinkt ook tamelijk hol.
Dat brengt ons bij de vragen: waar leidt dit allemaal toe? Wat wil Cusk tot uitdrukking brengen? Het is duidelijk dat ze een portret wilde schetsen van een vrouw in crisis, en daar is ze zeker in gelukt. Dit is duidelijk ook het verhaal van een mens (in dit geval dus vrouw) op zoek naar verlossing (de bijbelse connotatie van het huis aan het moeras als een soort van paradijs is zeker niet toevallig; er komen ook aardig wat verwijzingen naar slagen voor). Of ze die verlossing ook bereikt, doet eigenlijk niet ter zake. Het meest opvallende dat Cusk aanbrengt hoezeer we ons als mensen kunnen vergissen in onszelf, in anderen, en in onze verlangens en betrachtingen.
Is dit nu een geslaagde roman? Tja, daar valt over te discussiëren. Cusk heeft haar best gedaan om haar vertellende hoofdpersonage zo onsympathiek mogelijk te maken: haar egocentrische gezeur en gemekker, haar bijna kinderlijke zucht naar erkenning werken aardig op de zenuwen (bij mij althans). Niet dat een hoofdpersonage per sé sympathiek hoeft te zijn, absoluut niet. De monoloog van M. en haar impulsieve handelingen fascineren en intrigeren wel, maar ze stoten ook echt af. En dat brengt me bij een aspect dat ik in de vele reviews die ik over dit boek heb gelezen tot nog toe niet is opgevallen: namelijk dat Cusk hier eigenlijk haar eigen versie van een ‘gothic’ verhaal wil brengen. Ga maar na: de slepende, zwartgallige monoloog tot een (voor ons) onbekende derde over een merkwaardige episode uit het leven van de vertelster, de ontmoeting met een duivels figuur tijdens een treinreis vanuit Parijs, het afgelegen huis (en bijhuis) aan het moeras, de kunstenaar L. als een kwaadaardig, demonisch figuur, de nachtelijke observaties van het bijhuis waar L. verblijft, het voortdurend beklemtonen van mysterieuze elementen…. Het zijn allemaal ingrediënten van een klassiek ‘gothic’ verhaal. Als je het zo bekijkt, kan je dit boek zeker geslaagd noemen. Maar Cusk is Cusk, ze maakt het haar lezer niet gemakkelijk, en blijft haar eigenzinnige weg gaan. Intrigerend en fascinerend, maar ook een tikkeltje weerbarstig en zelfs afstotend. ( )

De tweede plaats. Rachel Cusk.

Wat is liefde? Wie zijn we echt? Wat beweegt ons?

Na haar trilogie Contouren en haar essaybundel Coventry is er nu een nieuwe Cusk roman: De tweede plaats. Een feest voor mij. En ze (Cusk) heeft mijn hoge verwachtingen ruimschoots gehaald.

De tweede plaats is geschreven als een ode aan de herinneringen van Mabel Dodge Luhan. Mabel die een boek schreef over het verblijf van de schrijver D.H. Lawrence bij haar in Mexico. Een boek dat ik (nog) niet gelezen heb. Bij Cusk draait het om de kunstschilder L die bij M en haar gezin verblijft. Over haar uitnodiging aan hem, zijn uiteindelijke verblijf én de gevolgen voor M en haar gezin schrijft/vertelt M aan een zekere Jeffers. Die verteltoon maakt dat het verhaal indringender en intiemer binnenkomt bij ons lezers. (En Cusk schrijft sowieso al immens intens.)

Ik hou van haar en hoe ze schrijft, ik hou van wat ze schrijft en wat dat met me doet. Net als in haar eerdere boeken heb ik halve pagina’s onderlijnd: gedachten die me raken omdat ze uit mijn eigen hoofd lijken geplukt, zinnen die ik verschillende malen moet herlezen om ze te (proberen) begrijpen maar waarvan ik direct weet dat ze waar zijn of inzichten die me doen nadenken. Inzichten in verband met: vrouw zijn, moeder zijn, schoonheid en je mooi voelen, het huwelijk, herinneringen, grenzen stellen,…

Rachel Cusk schrijft verhalen over personages die (in mijn ogen) vaak op haar lijken, op mij lijken. Maar ook op jou, op ons allemaal. Haar verhalen geven je inzicht in jezelf, in de anderen om ons heen, in de wereld. Ze maakt het persoonlijke universeel en omgekeerd. En dat op een manier die boeit en raakt. Ze is gevaarlijk verslavend, u weze gewaarschuwd. ( )