Door een toeval (of niet?) is dit nu de tweede roman op korte tijd die ik lees van een Srilankese auteur. ‘The Seven Moons of Mali Almeida’ van Shehan Karunatilaka overrompelde me door de hilarisch-sarcastische toon waarmeer de harde realiteit van de Srilankese burgeroorlog in de verf werd gezet. Het boek van Arudpragasam is heel andere koek. Ook dat gaat wel over de wreedheid van de oorlog, maar de invalshoek en de toonzetting is helemaal anders. Arudpragasam volgt de jonge Krishan die met de trein onderweg is naar de begrafenis van de verzorgster van zijn grootmoeder. In een vernuftige compositie blijven we heel de tijd in het hoofd van Krishan, met voortdurend mijmeringen over het oorlogstrauma van die verzorgster, over zijn afgebroken relatie met de bloedmooie Anjum die blijkbaar gekozen heeft voor een radicaal engagement, over zijn eigen schuldgevoelens over zijn afgeschermd leven, enzovoort. Er is een verhaallijn, maar die is eigenlijk flinterdun en ontspint zich erg traag, in soms erg lange zinnen, regelmatig onderbroken door filosofische beschouwingen en verwijzingen naar vertellingen uit de boeddhistische en hindoeïstische traditie. Al meteen bij het begin zet Arudpragasam de toon door een anderhalve pagina lange filosofische beschouwing over het fenomeen van de tijd, hoezeer het heden aan ons kleeft, en zowel verleden als toekomst daardoor onbereikbaar achter de horizon blijven. “The present, we assume, is eternally before us, one of the few things in life from which we cannot be parted. It overwhelms us in the painful first moments of entry into the world, when it is still too new to be managed or negotiated, remains by our side during childhood and adolescence, in those years before the weight of memory and expectation, and so it is sad and a little unsettling to see that we become, as we grow older, much less capable of touching, grazing, or even glimpsing it, that the closest we seem to get to the present are those brief moments we stop to consider the spaces our bodies are occupying, the intimate warmth of the sheets in which we wake, the scratched surface of the window on a train taking us somewhere else, as if the only way we can hold time still is by trying physically to prevent the objects around us from moving.”.
Die verwijzingen naar het mysterieuze fenomeen van de tijd keren telkens terug, zowel in verband met Rani, met Anjum als met het oorlogsverleden, en deden me sterk aan het schema van de Duitse temporaliteitsfilosoof Reinhart Koselleck denken. Het geeft meteen ook het cerebrale gehalte van deze roman aan, dat versterkt wordt door de soms lange meanderende zinnen die aan Thomas Bernhardt en Javier Marias doen denken. Om maar te zeggen dat dit boek wellicht de lezer die een sterk verhaal verwacht niet zal bekoren. Als er al evolutie in deze roman zit, dan is het in de manier waarop Krishna in het reine komt met zijn schuldgevoel, met zijn afgebroken relatie, met leven en dood in het algemeen. Dat maakt dat de bedachtzame, fijnzinnige, introspectieve toon en structuur van deze roman van een zeldzaam hoog niveau. Ik ben erg benieuwd wat Arudpragasam nog uit zijn mouw zal schudden. ( )

Anuk Arudpragasam (1988) is een jonge (Tamil) schrijver en filosoof uit Sri Lanka. A Passage North is zijn tweede boek. Het stond op de shortlist voor de Booker Prize van 2021, wat meestal aanbeveling genoeg is om iets te gaan lezen. Dit in combinatie met mijn waarschijnlijk onmogelijke streven om uit elk land van de wereld eens een boek te lezen (en nee, Sri Lanka had nog geen vinkje) maakte dit boek voor mij onweerstaanbaar.

Om maar meteen met de deur in huis te vallen: A passage north is geen makkelijk boek om te lezen. Dat komt omdat er heel weinig gebeurt, en omdat het nauwelijks dialoog bevat. In het boek volg je Krishan, een jonge Tamil uit Colombo, de hoofdstad van Sri Lanka. Het verhaal begint als hij hoort dat Rani, de vrouw die de laatste jaren voor zijn oma heeft gezorgd, om het leven is gekomen. Hij reist naar het noorden van het land, vandaar de titel, om bij de crematie aanwezig te kunnen zijn. Dat is eigenlijk de volledige samenvatting van het plot. Kortom, dit is geen plot-gedreven boek!

Krishan is opgegroeid in Colombo, buiten het traditionele Tamil-gebied, waardoor hem de gruwelen van de burgeroorlog grotendeels bespaard zijn gebleven. Ja, zijn vader blijkt om het leven gekomen bij een bomaanslag, maar dit speelt nauwelijks een rol in zijn gedachten of in het verhaal. Hij heeft gestudeerd in Delhi, in India, waar hij korte tijd een relatie had met Anjum, een vrouw die hij nog steeds niet uit zijn hoofd kan zetten. Een paar jaar voordat dit verhaal begint is hij teruggekeerd naar Sri Lanka, om te helpen met de wederopbouw in het noorden, na de burgeroorlog. En sinds kort woont hij weer in Colombo, bij zijn moeder en oma.

Je volgt als lezer als het ware de gedachten van Krishan. En die gedachten, die meanderen associatief alle kanten op. Ze gaan over de liefde (en dan vooral zijn grote liefde Anjum), over ouder worden, over de dood, over de burgeroorlog en trauma, over afstand, over Boeddhisme, over identiteit, over boeken en oude verhalen, over documentaires en over reizen. Om maar een paar voorbeelden te noemen. Arudpragasam’s achtergrond als filosoof komt duidelijk naar voren.

Het boek is dus enorm introspectief. Lastig om te beoordelen! Bij vlagen vond ik het prachtig geschreven en boeiend. Op andere momenten vond ik het saai en langdradig. De context waarin het verhaal is geplaatst is interessant, maar had ik liever gehoord vanuit een personage als Rani, die de oorlog heeft meegemaakt, dan vanuit Krishan, die alles van een afstandje aanschouwt (waarschijnlijk net als Arudpragasam zelf). Ook gaat een relatief groot deel van het boek over Krishan’s relatie met Anjum, wat eigenlijk helemaal los staat van de rest van het verhaal.

Kortom, zeker een interessant boek, en origineel. Maar wat mij betreft terecht dat dit de Booker Prize uiteindelijk niet gewonnen heeft. Lees het als je interesse hebt in wat meer filosofisch getinte boeken. Laat het liggen als je houdt van boeken met veel actie. ( )