Een boek over de liefde van Tereza voor Tomas in de tijd van de Praagse Lente en het neerslaan daarvan door de Russen. Een boek over diverse soorten liefde, optimisme en moed verliezen, in onzekere tijden.

Een bijzonder boek, grappig, filosofisch, soms taai, vaak herkenbaar. Kern is de liefdesgeschiedenis van Tomas en Tereza, tegen de achtergrond van de Russische bezetting van Tsjecho-Slowakije.

Andere ideeën/opinies:

My Books. My Life. (in English): http://mybooksmylife.com/the-unbearable-lightness-of-being-audiobook-review/?utm...

Milan Kundera
De ondraaglijke lichtheid van het bestaan

1984

Van een blufboek gesproken. Wie vandaag de woorden 'ondraaglijk' en 'lichtheid' in één zin uitspreekt, scoort nog altijd in discussies en betogen. Zou er al sprake geweest zijn van 'ondraaglijke lichtheid' vóór deze roman van de Tsjechische schrijver Milan Kundera (1929) verscheen? En hoe zit het meer dan twintig jaar later met het woord 'lichtheid': heeft dat voor u nu een negatieve bijklank ('vluchtig', 'futiel') of toch nog altijd een positieve ('luchtig', 'zorgeloos')? Het antwoord zegt waarschijnlijk iets over uw karakter, maar weinig over de overtuiging van de auteur. Die laat zich niet zo makkelijk samenvatten. In zijn hele oeuvre huldigt Kundera het in dit boek beschreven principe van de 'semantische rivier'. Dat zegt dat betekenissen van woorden, voorwerpen of gebeurtenissen voortdurend worden verrijkt bij hergebruik in een nieuwe context.

Kundera past dit toe door vaak dezelfde onderwerpen op te rakelen en er telkens een dimensie aan toe te voegen. Die techniek sluit mooi aan bij Nietzsches idee van de 'eeuwige terugkeer', waar dit boek een commentaar bij is. Die idee staat dan weer in direct verband met het begrip 'lichtheid'. Stel dat alles wat we beleven zich eeuwig zou herhalen. Dan zou ons doen en laten pas een zwaarwichtige aangelegenheid worden. De ondraaglijke verantwoordelijkheid die daaraan verbonden is, zou ons kunnen verpletteren. Misschien kiezen we dan liever voor de lichtheid, die de keerzijde is van de ondraaglijke futiliteit van ons (eenmalige) bestaan.

Het helpt dat de praktijkvoorbeelden bij deze filosofie in De ondraaglijke lichtheid van het bestaan veelal in verband staan met liefde en seks - en ook wel het politieke leven tijdens en na de Praagse Lente van 1968. Kundera geeft zijn ideeën daarover vorm via vier hoofdpersonages: de rokkenjagende chirurg Tomas, de jaloerse fotografe Teresa, de onbekommerde kunstenares Sabina en de wereldverbeteraar Franz. Hun onderlinge relaties maken van deze ideeënroman doorleefde literatuur, met soms wat puberale, maar vaak toch interessante gedachte-experimenten. Over de wenselijkheid van vrijen met de ogen dicht. Over het verschil tussen lyrische en epische rokkenjagers. Over Oedipus en Beethoven. Over kitsch als politiek verschijnsel, en over stront als theologisch probleem.

Het boek ademt ook de ondertussen verdwenen romantiek van het leven aan de andere kant van het IJzeren Gordijn. Zeker als je de gezichten voor ogen houdt van Juliette Binoche en Daniel Day-Lewis, die meespeelden in de verfilming uit 1988. Kundera kon die prent niet smaken, en verbood verdere verfilmingen van zijn boeken. (Michaël Bellon)

Ik blijf ook na een 2de lectuur (de eerst was dertig jaar geleden) problemen hebben om deze roman in te schatten. Waar gaat dit eigenlijk over? Een knappe Praagse chirurg, Tomas, die bijna stommelings in een vaste relatie belandt en zelfs trouwt, maar het niet kan laten om tientallen minnaressen te frequenteren? Zijn vrouw, Tereza, die blijft hunkeren naar zijn trouw, en intussen rare dromen heeft waarin vooral de dood een prominente rol speelt? Of de ontwrichtende weerslag van de Russische inval in Tsjecho-Slowakije in 1968 op de hoofdfiguren? Een beetje van dit alles is een evident antwoord, maar wat is dan het verbindende element?
Mijn tweede lectuur verliep heel wat vlotter omdat ik de sleutel al vrij vroeg in het werk vond. Kundera voert daar de uitspraak aan van de oud-Griekse wijsgeer Parmenides dat het water in een rivier nooit hetzelfde blijft; met andere woorden: we leven in een wereld waarin alles maar één keer gebeurt; elke handeling, elke keuze is doorslaggevend en kan niet herhaald worden; daarmee lijkt het bestaan naar gelang het perspectief een enorme lichtheid te verwerven, of juist een enorme zwaarte.
Kundera maakt aan de hand van de hoofdpersonages (vooral Tomas en Tereza) duidelijk hoe die existentiële kwestie zich voor concrete mensen heel verschillend kan vertalen: voor sommigen is de ondraaglijke lichtheid van het bestaan verscheurend, anderen gaan er heel soepel mee om, en nog anderen zien alleen de zwaarte van het leven. Deze voorstelling geeft de indruk dat het hier om een heel zware, filosofische roman gaat. En inderdaad, het werk is doorspekt met filosofische vaststellingen en uitspraken die nogal zwaar op de hand zijn. Maar Kundera verpakt ze in een ogenschijnlijk lichtvoetig verhaal, versneden in dunne plakjes van enkele pagina, waardoor de roman op zich redelijk goed verteerbaar is.
Mijn 2de lectuur bekwam me dus veel beter, maar ik blijf mijn twijfels hebben, vooral omdat Kundera wel heel erg veel focust op de ontrouw van Tomas, op de rol van seks, aantrekking, opwinding en walging in menselijke verhoudingen, en op de doodsdromen van Tereza (dikwijls in de vorm van executies). Zodat ik blijf zitten met de vraag: waar wil Kundera precies naar toe, of wil hij ons alleen onderhouden, zonder meer? Ik ben er niet uit. “De ondraaglijke lichtheid” is een rijke roman, dat staat vast, maar echt beklijvend kan ik hem niet noemen. ( )