Net als in de Kinderdagen van Jezus blijf je bij dit tweede boek achter met niks dan vragen: wie is die David nu toch eigenlijk? Waar gaat dit boek over? Welke boodschap moeten we hieruit distilleren? Is er wel een boodschap, of speelt Coetzee gewoon een spel met de lezer? Enzovoort.
Ik herinner me dat ik uit het eerste boek de these had gehaald dat het Coetzee te doen is om tegendraadsheid, dat hij wilde illustreren dat mensen die tegen het heersende denken en de sociale normen ingaan, wel eens gelijk kunnen hebben, of op zijn minst het recht hebben om anders te zijn. In die zin stond vooral de kleine David centraal in dat eerste deel, met subtiele hints in de richting van het Christelijke Drievuldigheidsverhaal (Jozef-Maria-Jezus).
Maar dat is nu net minder het geval in dit tweede deel. Surrogaatmoeder Ines blijft in ‘De Schooljaren van Jezus’ zelfs bijna helemaal uit beeld. En de kleine David blijft zijn eigenste zelve: dwarsliggend, voortdurend “waarom?” Vragend, ingaand tegen de wereld van de volwassenen, eigenzinnig-grillig en egocentrisch. In die zin is er bij David in dit deel heel weinig evolutie, met uitzondering van zijn fascinatie voor de numerologische theorie van de dansacademie waar hij terecht komt (zie verder).
Vandaar mijn nieuwe these: deze roman-cyclus draait niet om David/Jezus, maar om Simon, de bezorgde vaderfiguur. Net als in het eerste deel zoomt Coetzee in op de geduldige pogingen van de man om David te begrijpen, om hem de gang van de wereld uit te leggen, maar nieuw is dat we Simon geregeld wanhopig zien worden, zijn geduld zien verliezen en zelfs zien uitvallen tegen David en anderen. En nieuw is ook dat Simon duidelijk worstelt met die bijzondere aanpak van de dansacademie waar hij David heeft ingeschreven en waar een numerologische filosofie wordt gevolgd die hij maar niet begrijpt: de kinderen wordt er via muziek en dans geleerd getallen van bij de sterren ‘naar beneden te halen’, een duidelijke verwijzing naar de Pythagorese filosofie. Voor mij is het duidelijk dat Simon in dit deel staat voor de rationele mens die wanhopig probeert de fenomenen en visies die niet passen in het rationele straatje, te plaatsen, maar daar (voorlopig?) niet in lukken.
Het moordverhaal rond de museumsuppoost Dmitri is daar ook een staaltje van. Coetzee refereert hier duidelijk aan Dostojevski en voert met Dmitri een bijna dubbelganger op van de Dimitri uit de Gebroeders Karamazov. Samen met hem begrijpt de hele goegemeenschap niet waarom de moord is begaan. Ook hier dus het raadsel van de irrationaliteit (de vraag naar de rol van hartstocht) die onze ‘redelijke’ wereld voor schut zet. Literair-compositorisch vond ik het hele moordverhaal overigens een zwak element, die het hele tweede deel tot een iets minder niveau telt dan het eerste. Ook qua thematieken is dit tweede boek veel schraler dan het eerste. Maar Coetzee compenseert dat door een plotse twist in het slothoofdstuk rond hoofdfiguur Simon, een draai die opnieuw onze schijnzekerheden op losse schroeven zet.
En zo kom ik weer bij mijn uitgangspunt: speelt Coetzee een spelletje met de lezer? Dat is niet denigrerend bedoeld. Het lijkt me dat hij bewust de lezer wil drukken op de grote portie mysterie die er in onze schijnbaar zo goed ingerichte wereld blijft heersen. Het is een thema dat trouwens in bijna al zijn romans aan bod komt, en dat hij hier misschien iets frivoler heeft uitgewerkt dan anders. Of nog: Coetzee illustreert perfect dat verhalen voor velerlei uitleg en interpretatie vatbaar zijn. Ik ben dus benieuwd of mijn these ook standhoudt in het derde en laatste deel dat net uit is, ‘de dood van Jezus’. ( )