Dit deed me erg aan Gogol en de vroege romans van Dostojevski denken: koortsige monologen, een hoofdpersonage dat door de stad dwaalt, allerlei waandenkbeelden heeft en van steeds meer in de marginaliteit belandt. In dit geval heeft Hamsun het volledig opgehangen aan de permanente honger die zijn ‘man-zonder-naam’ heeft, een berooide schrijver die probeert van dag tot dag te overleven en uiterst inventief op geld en eten aast. Echt naturalistisch zou ik dit niet noemen (het slot laat de mogelijkheid van redding open), maar opgewerkt word je niet van de knagende honger van het hoofdpersonage. Ik heb de indruk dat Hamsun ook een symbolische lezing heeft ingecalculeerd: de dorst (pun intended) van de mens naar erkenning en meer. En dat brengt hem natuurlijk nog dichter bij Dostojewski. ( )

In 2022 vertaald en van een nawoord voorzien door Adriaan van der Hoeven en Edith Koenders, oorspronkelijke uitgave Noors, 1890.

Dit is een vreemde leeservaring voor een 21-ste-eeuwse lezer, maar het in 1890 geschreven boek van Knut Hamsun, zijn eersteling en meteen zijn doorbraak trouwens, is een 250 pagina’s lange, niet-aflatende hongerhallucinatie van een steeds verder marginaliserende, trotse (pseudo-) intellectueel, wiens enige mogelijkheid en vaardigheid erin bestaat, met weinig succes, artikelen te slijten aan een hoofdredacteur van een krant in Kristiania, het huidige Oslo. Zijn schrijfsels zijn meestal te brandend en te koortsig om aanvaard te worden en zijn met zo’n dominante, apodictische beslistheid neergepend, dat de redacteur telkenmale weifelt om ze te publiceren. Eerst leeft hij nog van de hand in de tand, maar geleidelijk aan lukt hem zelfs dat niet meer en overheerst het doffe hongergevoel. Het boek is in de ik-persoon neergeschreven, wat de claustrofobische sfeer sterk aanscherpt. Alle registers van het hongerlijden, tot in zijn ergste fysiologische graad van degeneratie worden gestaag beschreven, om de voortschrijdende aftakeling van deze man, die zichzelf wellicht maandenlang niet meer in een spiegel bekeek, tot aan de uiterste grenzen van wanhoop en naturalistische dofheid op te tekenen. Dit alles wordt evenwel met een ongemeen grote literaire kracht neergeschreven, zodat het dit boek een universele kracht verleent van een uitdagende schreeuw om erbarmen, iets wat de naamloze protagonist slechts mondjesmaat weet los te peuteren uit een wereld die hij in zijn tunnelvisie als steeds onverschilliger ervaart.

Daar waar in het bijna een halve eeuw later geschrevene “Down and out in London and Paris” van George Orwell het procrustesbed van het net-leefbare scharrelen tussen een aaneenschakeling van gaarkeukens en vluchthuizen werd beschreven, ontbeert de beklemmende wereld van Hamsuns personage nog veel meer enige vorm van leefbaarheid. De protagonist haalt in zijn extreme armoede en misplaatste fierheid zijn neus op voor elke vorm van externe hulp en wordt verstrikt in een verwrongen, volledig imaginair zelfbeeld van gedroomde autonomie, waardigheid en onafhankelijkheid, waardoor hij telkens wegdrijft van enig realiteitsbesef. Zodra hij iets verdient, geeft hij alles onmiddellijk weer uit, in een onbestemde poging om de genegenheid van anderen te winnen door de illusie op te kloppen dat zijn uitgaven indruk op hen zouden maken. Er zijn wel meer voorbeelden in de 19-de-eeuwse literatuur te vinden van arme sloebers met een gat in hun hand, getekend als ze zijn door een volstrekt onrealistische houding aangaande geldzaken. Dit boek geeft ons een ontluisterende kijk op wat het voor zo'n soort mensen betekende om een pauper te zijn in het Noorwegen van het fin-de-siècle. Het focust op het rauwe hongergevoel “an sich”, in zijn feitelijkheid, niets meer en niets minder. Maar de drang van de protagonist om een wanhopige schijn van normaliteit op te houden, is bijwijlen aandoenlijk om lezen. Kauwen op houtsplinters en zuigen op steentjes is een beproefde techniek om een lege maag te kalmeren, dat kun je ook lezen in Becketts Molloy.

Telkens als ik Hamsun lees moet ik onwillekeurig denken aan Fjodor Dostojevski en Edvard Munch. Dit boek is geschreven in een voor die tijd volledig nieuwe literaire stijl die zich toelegt op het beschrijven van gedachteassociaties van een vertroebeld en koortsig brein, je leest zoiets ook bij de ondergrondse man en bij Raskolnikov van Dostojevski. Je zou dit boek bijna kunnen duiden als een proto-expressionistisch geschrift, waarin de “Aufschrei des Ichs” centraal staat, wat je dan weer naadloos brengt bij de schreeuw van Munch, toch ook een tijd- en landgenoot van Hamsun. Het is een geschrift dat bijwijlen de grenzen van de schaamteloosheid wil aftasten en doorbreken en het gebied van wat een geest zoal kan omstuwen wil oprekken tot aan het onwelvoeglijke toe. De inkijk in de geestesgesteldheid van de protagonist biedt een aaneenschakeling van drift, woede, machteloosheid, blasfemie en schizofrenie.

Toen ik in 1993 een trektocht door de Himalaya ondernam, gaf ik achteloos mijn dagrantsoen weg aan een straatkind, dat hij ogenblikkelijk uit mijn handen griste. Meteen buitelden zijn soortgenoten over hem heen en vochten om de brokken. Daar schrok ik hevig van, maar misschien valt dit nog enigszins te duiden als begeerte. De kinderen zagen er immers niet ondervoed uit. Wat je hier leest is evenwel het naakte gevoel van honger, ja … honger en wat dat zoal doet met een snel aftakelende man die zich in een uiterst precaire situatie bevindt en daardoor voortdurend de straat opgedreven wordt om zijn eigen noodlot tegemoet te lopen. ( )

Vorig jaar op vakantie in Noorwegen en daarbij op zoek naar een boek van een typisch Noorse schrijver. Ik kwam uit op Knut Hamsun. Helaas ben ik het Noors niet machtig dus werd het een vertaling in het Engels. Iets wat nog niet eens zo makkelijk is geweest, gezien de uitgebreide opmerkingen van de vertaler in dit exemplaar over eerder gemaakte vertalingen en de grandioze fouten die daarbij gemaakt zijn.

Ondertussen had ik een Nederlandse vertaling van een ander boek van Knut Hamsun gelezen, het boek dat in het Nederlands onder de titel Hoe Het Groeide is uitgebracht in de jaren dertig.
Met dit boek en vooral de sfeer daarvan in mijn achterhoofd startte ik Hunger. Eerst dacht ik dat het aan vertaling in het Engels lag dat ik de stijl niet herkende maar gaandeweg moest ik me er bij neerleggen dat dit debuut uit 1890 wel een heel andere stijl heeft dan wat hij later zou schrijven.

Van het ingetogen en het vanzelfsprekende uit zijn latere boek, is in Hunger geen sprake. De jonge schrijver die het maar niet voor elkaar krijgt zijn kossie bij elkaar te schrijven doorstaat allerlei stadia van hongerverschijnselen waarbij het niet altijd duidelijk is of hij nu aan het hallucineren is of dat hij het echt meemaakt. Zijn daden spreken nog wel eens van hoogmoed of zelfoverschatting. Ook heeft hij te kampen met trots.
Het is vanuit het perspectief van de hoofdpersoon zelf geschreven waardoor zijn gedachtegang nog wel eens sprongen kan maken zoals wij allen gewoon zijn te doen. Voor de lezer is dat even met de ogen knipperen.

Dit boek zou invloed hebben gehad op onder andere Camus en Kafka. Een literair werk dat er voor die tijd in deze vorm nog niet bestond. Ik vind het altijd moeilijk te bepalen of dit verkooppraatjes zijn of dat het echt zo is. Laat ik er maar van uitgaan dat er een kern van waarheid in zit.

Wat mij het meest opviel tijdens het lezen was dat het me zo ontzettend deed denken aan Dostojevski maar dat in plaats van dat de hoofdpersoon voortdurend in zwijm valt van schaamte en onmacht, de hoofdpersoon met werkelijk lichamelijke zwaktes te maken heeft door uitputting en natuurlijk honger. Het maakt het minder theatraal en laat de Scandinavische nuchtere kijk op het leven erin doorklinken. En dat voor een boek uit de 19de eeuw. ( )