Nooit geweten dat dit zo'n briljant en geestig boek was, nu in voortreffelijke nieuwe vertaling, de derde in een paar decennia. Over macht, verleiding, corruptie, maar ook ironie en afstandelijkheid.
Hier volgt de nominatie voor de Filter Vertaalprijs 2018, die Martin de Haan met deze vertaling won:
Franse lezers hebben pech. Die moeten het al ruim twee eeuwen doen met een en dezelfde versie van Les liaisons dangereuses, terwijl Nederlandse lezers de afgelopen zestig jaar uit liefst vier versies van Choderlos de Laclos’ fameuze briefroman konden kiezen: Gevaarlijk spel met de liefde (Adriaan Morriën, 1954), Gevaarlijke liefde (Renée de Jong-Belinfante, 1966), Gevaarlijke hartstochten (Frans van Oldenburg Ermke, 1972) en Riskante relaties, de jongste vertaling door Martin de Haan.
Van die laatste vertaler is de hierboven geparafraseerde verzuchting over de ‘arme Fransen die het altijd maar met hetzelfde, steeds oudere boek moeten doen’. Het citaat staat op hofhaan.nl/laclos, het blog dat Martin de Haan bijhield tijdens het vertalen van Les liaisons dangereuses en dat inzicht biedt in de problemen waarmee een vertaler bij het omzetten van een tekst uit 1782 wordt geconfronteerd.
De complicaties bij het vertalen van Les liaisons dangereuses schuilen overigens minder in de ouderdom van de tekst, dan in het verbluffend geschakeerde taalgebruik van de auteur, die elk van de zeven briefschrijvers in zijn roman een eigen karakter heeft gegeven. Tezamen leveren die zeven stemmen een stilistisch spectrum op dat reikt van vormelijke salontaal (zie de brave madame de Tourvel) tot de geslepen brutaliteiten van marquise de Merteuil en vicomte de Valmont, de twee partners in het kwaad die de amoureuze intriges 175 brieven lang laten knetteren van venijn.
De afgelopen vijftig jaar gold Adriaan Morriëns vertaling, die tot 2012 is herdrukt, als toonaangevend. De Haans blog wijdt waarderende woorden aan zijn voorganger, maar suggereert ook dat de reputatie van Morriëns vertaling tenminste deels viel toe te schrijven aan een gebrek aan serieuze concurrentie. Die suggestie lijkt gerechtvaardigd: in De Haans vertaling komen de stilistische verschillen tussen de zeven briefschrijvers zoveel beter tot hun recht dat je een nieuwe tekst lijkt te lezen.
Zo schrijft de geëxalteerde chevalier Danceny aan Cécile, de naïeve ‘rozenknop’ die door Valmont wordt geschaakt: ‘Un seul regard, un seul mot et nous serons heureux.’ Morriën maakt daar iets omslachtigs van waarin weinig overblijft van Dancenys vervoering: ‘Als wij elkaar maar één keer in de ogen konden zien en slechts een enkel woord met elkaar zouden spreken, dan zouden wij weer gelukkig zijn.’ De Haan is beknopt en raak als Laclos: ‘Eén blik, één woord en we zullen gelukkig zijn.’ (Volgens een post scriptum op zijn blog kan het nog scherper: ‘Eén blik, één woord, en we zijn gelukkig.’)
Tegenover Danceny’s verheven volzinnen staat het proza van Merteuil, gekenmerkt door haar ‘volstrekt ongeremde stijl’. Een vertaler dient die vrijpostigheid uiteraard zichtbaar te maken, maar staat voor de moeilijkheid dat het hedendaagse Nederlands veel minder aan conventies is gebonden dan het 18de-eeuwse voorbeeld. Dus hoe recht te doen aan de frictie tussen etiquette en overtreding?
De Haan vond een fraaie oplossing. Enerzijds liet hij het ‘korset van wellevendheid’ intact, door vormen als madame, vicomte en chevalier onvertaald te laten. Anderzijds laste hij eigentijdse leenwoorden in als flirten, dumpen en close (dat laatste ook als heimelijke hommage, bekent hij op zijn blog, aan Glenn Close, die Merteuil vertolkte in de Liaisons-verfilming uit 1988).
Als de vicomte en de marquise tegen het einde van de roman op elkaar zijn uitgekeken, schrijft zij hem een honende brief, die ze ondertekent met ‘Votre servante, monsieur le vicomte.’
Morriën vertaalde die ondertekening archaïserend met ‘Waarde burggraaf, ik heb de eer te zijn...’. De Jong-Belinfante hield het op: ‘Uw dienares, Vicomte.’
De Haan herkende de steek onder water in de ogenschijnlijke galanterie en gaf haar de vlijmende lading waar ze om vraagt: ‘U kunt de pot op, monsieur le vicomte.’ ( )

Een roman in briefwisseling. Een beschrijving van intriges, verleiding etc. Je krijgt de indruk dat deze mensen alleen maar aan het schrijven waren. De roman was destijds aanstootgevend, maar nu vin ik vooral de tweede helft behoorlijk saai. Op een gegeven moment heb je genoeg van alle gezwollen taal die de geliefde naar elkaar schrijven. Pas aan het einde komt er weer wat vaart in het verhaal. ( )

Sublieme opbouw met spiegel-effecten en parallellen.
Ultieme corrumpering van het woord: illustratie van de macht van het woord en de taal; Bij Valmont en Mme de Merteuil draait het uiteindelijk om macht, niet zozeer om verleiding.
Nieuwigheid is niet de libertijnse graaf (al bekend van Lovelace in Richardsons Clarissa Harlow 1748), wel libertijnse vrouw! ( )