Schimmig, diffuus, schemerig, dat zijn de kernwoorden van deze roman. Het is een vroeg werk van Marias, gepubliceerd in 1986, lang voor de werken waarmee hij internationaal doorbrak. Je kan het misschien best een meesterproef noemen, waarin al een aantal technieken en thematieken in de bolster aanwezig zijn die hij in zijn latere romans op punt zou zetten.
Het verhaal zelf is tamelijk mager, dat is al een eerste terugkerend kenmerk van Marias: een opkomende operazanger blikt terug op een episode in zijn leven, 4 jaar tevoren, waar hij in contact kwam met 3 mensen: de Vlaamse bankier Hiëronymus Manur, diens vrouw Natalia en haar ‘begeleider’ Dato. Zijn eerste ontmoeting met hen is in een treincoupé, op weg naar Madrid. Er wordt geen woord gewisseld, maar al kijkend taxeert onze operazanger zijn medereizigers. Ook dat is weer typisch Marias: het nadrukkelijk kijken en peilen van anderen, inschattingen makend die naderhand ook behoorlijk verkeerd blijken te zijn. Eens in Madrid lopen ze elkaar (toevallig of niet) weer op het lijf, en onze zanger wordt verliefd op de vrouw. We leren tussendoor dat de relatie tussen Natalia en de bankier erg ongewoon is, zoals ook de functie van haar ‘begeleider’ Dato. Marias speelt hier met een aantal door elkaar verstrengelde driehoeksverhoudingen. Het loopt allemaal niet zo fraai af, maar die pointe ga ik u niet vertellen.
Zo samengevat lijkt dit een redelijk samenhangend verhaal, dat intrigeert en prikkelt. Maar niks is minder waar. Onze operazanger geeft in zijn monoloog maar mondjesmaat een inkijk in de gebeurtenissen, springt over en weer door de tijd, en spuit vooral veel mist. Opvallend is de nadruk die hij legt op de dromen die hij, nu ook nog na 4 jaar, heeft over wat er hem overkomt. In die mate zelfs dat je gaat twijfelen aan het realiteitsgehalte van wat hij vertelt: misschien is het allemaal maar gedroomd.
De vrouw om wie het draait, Natalia, blijft trouwens een echte schim: op geen enkel moment komt ze aan het woord, en ze stelt ook nauwelijks handelingen; maar indirect, via haar man Hiëronymus vernemen we iets essentieels (en tamelijk schokkend) over haar. Ook de reden waarom onze operazanger verliefd wordt op haar blijft duister, trouwens ook voor hemzelf. Natalia lijkt nauwelijks een mens van vlees en bloed, misschien is ze gewoon het product van de verbeelding en verlangen van onze verteller. Marias suggereert hier dat liefde vooral daarmee te maken heeft, en zich alleen in het veld van het imaginaire beweegt; alleen maar in het verleden en de toekomst bestaat, niet in het heden.
Ook de titel van dit werk, “een man van gevoel” is best schimmig: op wie slaat dat? En waarom? Want onze vertellende operazanger bijvoorbeeld geeft een inkijk in zijn interne huishouding die weinig fraai te noemen is, je mag hem gerust een amorele, narcistische ijdeltuit noemen en allerminst gevoelig.
Kortom, Marias heeft er alles aan gedaan om de lezer te desoriënteren. Pas met veel moeite krijg je de puzzelstukken in elkaar gelegd, meestal aan de hand van terloopse opmerkingen. En dan nog blijft vooral schimmigheid en mist hangen. Dat onze operazanger een typevoorbeeld is van een onbetrouwbare verteller (first person narrator) helpt uiteraard niet: droom en realiteit lijken bij hem door elkaar te lopen, en hij geeft soms tegenstrijdige informatie.
En dan is er nog het ingenieuze temporaliteitsaspect van deze roman: terwijl hij vertelt, speelt onze operazanger met verschillende temporaliteiten: hij blikt terug, springt vooruit en achteruit in de tijd, analyseert wat er gebeurt, herinterpreteert bepaalde scenes en laat alles opnieuw de revue passeren. Als je er over nadenkt, is dat toch wat we zelf ook voortdurend doen. In die zin is deze techniek een prachtige benadering van de complexe, menselijke realiteit, een realiteit waar je amper vat op krijgt.
Met andere woorden: deze ‘meesterproef’ van Marias is een heel ambitieus werkstuk, niet meer of niet minder dan een poging om de chaos en complexiteit in een mensenleven tot leven te brengen, met alle mist en schimmigheid die erbij hoort. En ook dat is een thema dat Marias in zijn latere, grote romans, met verve zal bespelen.
Stilistisch experimenteert Marias hier duidelijk al met zijn lange, circulaire zinnen, die bijdragen tot het desoriënterende gevoel. Maar zijn techniek staat hier nog niet helemaal op punt. Voor sommigen – die het moeilijk hebben met die bezwerende stijl – zal dat misschien een opluchting zijn; ik had het gevoel dat dit boek literair nog niet helemaal voldragen was.
Kortom, dit is een intrigerend, vroeg werk van Marias, dat zeer ingenieus in elkaar steekt, maar misschien te geconstrueerd overkomt, meer tot het brein dan tot het hart spreekt. Maar je ziet hier duidelijk al de hand van de grote meester! ( )