Het Schijnbestaan is een aanklacht tegen een doorgeschoten consumptiemaatschappij, en wat die kapotmaakt.
Letterlijk álles is koopwaar, en als het niet verkoopbaar is, dan wordt het als waardeloos weggezet.
Saramago’s antwoord hierop is het opzoeken van wat ons kan verbinden: begrip, liefde, mededogen.
De personages eindigen als economische schipbreukelingen, maar ze putten hoop uit elkaar. ( )

‘……. de tijd is een ceremoniemeester die ons altijd weer onze plaats wijst, op zijn aanwijzing gaan we vooruit, staan we stil en doen we een stapje terug, onze vergissing is dat we denken dat we de rollen kunnen omdraaien ’.

Deze woorden kunnen dienen als het motief van deze roman, waarin wordt beschreven hoe de wereld van een oudere pottenbakker instort op het moment dat zijn enige klant, een grootwinkelbedrijf, zijn traditionele keramische huishoudelijke producten niet meer in het assortiment wil opnemen. (de mensen eten tegenwoordig liever van plastic !)
Levend op het platteland, tezamen met zijn dochter en schoonzoon, realiseert hij zich dat de teloorgang van zijn bestaan onafwendbaar is. Er worden nog wel pogingen ondernomen om andere producten te maken, doch resultaten worden daarmee niet geboekt.

In deze roman géén fantasiewereld maar een beschrijving van de werkelijkheid die ook heden ten dage nog een hoge realiteitswaarde heeft; de beschrijving van de leefomgeving is buitengewoon beeldend en de karakters komen binnen enkele zinnen tot leven.

Imponerend is de grote dosis mededogen waarmee dit boek is geschreven; de aanklacht tegen de verzakelijkte samenleving wordt er overigens niet minder door, integendeel.

Een leesboek in de ware betekenis, geschreven met de hand van een meester, ( )