Op zich een origineel verhaal, over een medewerker van het archief van de Burgerlijke Stand, die zichzelf steeds meer in de nesten werkt door zijn zoektocht naar een hem onbekende vrouw wier kaart hij per ongeluk uit het archief gelicht heeft. Ik kreeg dit boek van een vriendin die dacht dat het mij, als archivaris, aan zou spreken. Ik heb me er doorheen geworsteld, maar niet met plezier. De schrijfstijl heb ik als verschrikkelijk vermoeiend ervaren. Heeft de schrijver nooit van interpunctie gehoord? Sommige zinnen zijn meer dan een bladzijde lang. En kan iemand me het einde uitleggen? Ik voelde me echt te kort gedaan, dat ik na al dat volhouden geconfronteerd werd met een onduidelijk slot.

Ik besef dat het aan mij ligt, de schrijver heeft tenslotte de Nobelprijs verworven, maar dit is niet het soort boek waar ik plezier aan beleven kan. ( )

De hoofdpersoon -kortheidshalve meneer José genoemd- is in de functie van schrijver, werkzaam bij de burgerlijke stand. Zijn plaats binnen deze hiërarchie wordt aan het begin van het boek duidelijk uit de doeken gedaan: ‘Wanneer binnen of buiten het archief iemand zich tot de drager van deze naam wendt, zal daarin altijd iets te bespeuren zijn van minachting, of ironie, of wrevel, of minzaamheid. De andere tonen, de strelende en melodieuze van de nederigheid en de vleierij, waren nooit bestemd voor de oren van de schrijver meneer José en hebben geen plaats veroverd op de chromatische toonschaal van gevoelens die hem zoal worden geopenbaard”.
In zijn vrije tijd verzamelt hij knipsels van beroemdheden en completeert deze met clandestien verkregen, officiële gegevens uit het bevolkingsregister.
Wanneer hij per abuis een fiche van een onbekende vrouw mee naar huis neemt, ontwikkelt zich een obsessieve zoektocht naar deze vrouw.

Deze zoektocht resulteert in een mooie roman die zich kenmerk door een hoog ontwikkelde verbeeldingskracht en een buitengewoon fraai taalgebruik. De zinnen zijn om van te genieten, en al lezend overvalt ook de lezer dat ‘obsessieve’ van de hoofdpersoon. Over het waarom van deze zoektocht blijft de lezer in het ongewisse. Het bestaan van een reden voor de zoektocht wordt zelfs ontkend. De schrijver: ‘Over het algemeen zeggen we van een besluit niet dat het opkomt, mensen maken zich zo druk om hun identiteit, hoe vaag die ook mag zijn, en hun autoriteit, hoe weinig ze daar ook van mogen hebben, dat ze liever doen alsof ze hebben nagedacht alvorens de stap te zetten, alsof ze de voors en tegens hebben afgewogen, alsof ze alle mogelijkheden en alternatieven in de overweging hebben meegenomen en na zware mentale arbeid ten slotte hun besluit hebben genomen. Uiteraard gaan zulke dingen nooit op die manier’
Met Victor Lamme’s boek ‘De vrij wil bestaat niet’ nog vers in mijn geheugen is het een feest van herkenning wanneer Saramago vervolgens de conclusie trekt dat ‘welbeschouwd wij geen beslissingen nemen, maar de beslissingen ons’.

Het boek overrompelt. ( )