Een rij auto's staat te wachten voor een rood stoplicht. Als het licht eindelijk op groen springt, trekt de eerste auto niet op, tot groeiend ongenoegen van de automobilisten erachter. Als ze het portier opentrekken, treffen ze een wanhopige bestuurder aan, die alleen maar kan uitbrengen dat hij van het ene op het andere moment blind is geworden. Deze openingsscène is de katalysator van een reeks verbijsterende gebeurtenissen, die algauw apocalyptische vormen aanneemt. De blindheid blijkt besmettelijk: al snel ziet een groot gedeelte van de bevolking van Lissabon niets meer. Alle slachtoffers worden in een ziekenhuis geïsoleerd. Binnen korte tijd spelen zich daar verschrikkelijke taferelen af, die de vraag naar goed en kwaad haast ondraaglijk actueel maken.

Extreme situaties brengen het slechtste in de mens naar boven, maar ook het beste; voor romanschrijvers zijn ze dan ook uitgelezen verhaallijnen. Saramago’s variante op dit thema gaat over een groep mensen, een hele stad eigenlijk, die plots en om onverklaarbare reden blind wordt. Hij volgt 7 mensen van naderbij; ze worden eerst in quarantaine gezet, maar kunnen dan uitbreken; bij hen is er 1 vrouw die om al even duistere redenen wel nog kan zien, wat natuurlijk handig is voor de anderen, maar ook voor ons, lezers.
Wat volgt zijn aanvankelijk aandoenlijke, zelfs amusante taferelen van onbeholpen mensen die plots enorm op de sukkel geraken. Maar als snel wordt de sfeer grimmig en gebeurt wat voorspelbaar was: grote chaos, overlevingsinstincten die boven komen, mensen die misbruik maken van de situatie, tot en met ronduit gruwelijke taferelen. Saramago illustreert hoe alle evidenties plots kunnen wegvallen, en dan plots het bord van goed en kwaad geveegd wordt, “homo homini lupus� of “l’enfer c’est les autres�, de mens als ergste vijand van zichzelf. Hij doet dit in de hem bekende stijl, met lange meanderende zinnen, dialogen zonder duidelijke leestekens, en met voortdurende commentaren bij het menselijke doen en laten. Dit boek is dus zeker de moeite om te lezen, als variante op “La Peste� van Camus, “Huis Clos� van Sartre of “Lord of the Flies� van Golding.
Maar toch viel “De stad der blinden� mij wat tegen, zeker in vergelijking met zijn illustere voorgangers. Wellicht komt dat omdat dit intussen mijn 5de Saramago is, en ik zijn stereotiepe stijl toch wel een beetje beu begin te worden; zeker in dit boek gaan de sarcastische relativeringen die Saramago voortdurend aanvoert, wel erg tegensteken. Bovendien vind ik dat hij in zijn verhaal heel veel mogelijkheden laat liggen: de hoofdpersonages blijven vrij oppervlakkig, als bewegende poppen (ze hebben ook geen naam); de onderlinge interactie had intenser gekund, in functie van het thema “het slechtste en het beste�, - nu fungeert bijna alleen de ziende vrouw als vertegenwoordiger van het goede, maar zelfs zij relativeert haar eigen rol voortdurend -; en tenslotte kan ik me inbeelden dat de wel erg negatieve invulling van het begrip blind-zijn (alsof dat automatisch leidt tot een status van primitiviteit en slechtheid) wel heel denigrerend kan overkomen bij echte blinden. Wat dat laatste betreft, heeft Saramago zich verdedigd met het argument dat het allemaal maar allegorisch is bedoeld, en zo begrijp ik het ook wel, als een illustratie van het feit dat wij allemaal ziende blind zijn en niet doorhebben dat de evidenties waar we van uit gaan, het vanzelfsprekende kader waarbinnen we leven, allemaal maar artificieel is. In die zin lees ik het boek als een waarschuwing dat we onze humaniteit moeten koesteren, net omdat ze maar een dun laagje is en heel gemakkelijk kan wegvallen. ( )

In een stad breekt een epidemie uit waardoor de mensen blind worden. Eerst probeert de regering het gevaar door strikte quarantaine te beheersen, maar uiteindelijk wordt iedereen blind. In het gekkenhuis waar de eerste blinden worden geïnterneerd wordt de toestand, door de grote hoeveelheid mensen die plotseling blind zijn geworden en het schaarse voedsel dat ze toebedeeld krijgen, verschrikkelijk. Geen water, geen toiletten, machtsmisbruik van een man met een pistool en een paar bendeleden om hem heen. Al die tijd is er één vrouw die kan zien en die met haar man is meegegaan in quarantaine.
Als iedereen in de stad blind is, worden ze niet meer bewaakt en gaan ze terug naar hun huis. De stad is alleen nog bevolkt door troepen hongerige blinden die overal op zoek zijn naar voedsel. Als er geen uitweg meer lijkt te zijn, lijkt alles toch nog goed te komen.
Een prachtig verhaal over het bewaren van de menselijke waardigheid te midden van beestachtigheid. En het laat zien hoe afhankelijk we zijn van gas, water en elektriciteit: als dat niet meer functioneert, wat dan?

Andere meningen/besprekingen::

Reviews from a Serial Reader (in het Engels): http://longingtobe.wordpress.com/2012/05/29/blindness-jose-saramago/

Tony' Reading List (in English): http://tonysreadinglist.blogspot.be/2013/06/blindness-by-jose-saramago-review.ht...

Reading on a Rainy Day (in English): http://www.readingonarainyday.com/2014/10/blindness-by-jose-saramago.html

Het verhaal is origineel en voor een non-fictie boek best realistisch. Alleen word ik er erg triest van, misschien juist omdat ik het zo realistisch vind. Dit zou echt zo kunnen gebeuren. De schrijfstijl is vermoeiend. Het verhaal sleept zich soms daardoor tergend langzaam voort. In mijn geval was dat in combinatie met voor mij het trieste gevoel dat het verhaal geeft, een beetje een marteling om het boek uit te lezen.
Ik ben er nog niet helemaal over uit hoe ik dit boek moet beoordelen. Het verhaal, de personages, zijn echt. Maar ik vond het geen makkelijk boek om te lezen, het was een opgave. Daarom geef ik 'm maar twee stemmen mee. ( )