De levende berg. Door Nan Shepherd.

Geschreven in de Tweede Wereldoorlog en voor het eerst uitgegeven in 1977. Volgens The Guardian is het ‘Het beste boek ooit geschreven over natuur en landschap in Groot-Brittannië.’ En dat kan wel eens kloppen. Als natuurboeken-fan las ik al vaak verwijzingen naar De levende berg. Nan is voor vele natuurschrijvers van nu nog steeds een ijkpunt heb ik gemerkt.

Dus toen ik de kans kreeg om het voor het eerst zelf te lezen greep ik die met beide handen. Maar vlak nadat ik aan dit boek begon veranderde onze wereld, kwam quasi tot stilstand. Enge, rare tijden. Als ik me zorgen maak vlot het lezen niet zo. Een vloek maar in dit geval ook wel een zegen. Want De levende berg is een boek dat er om vraagt om stap voor stap, letter voor letter gelezen te worden. Het ideale boek om deze dagen in onder te duiken.

Op de achterflap staat: ‘Deels memoir, deels veldboek, deels lyrische meditatie over de natuur en onze relatie daartoe. –The New York Times Book Review–‘ Voeg daar maar aan toe: poëzie, filosofie, godsdienst zonder God maar vol geloof, schilderij met woorden,…

Nan Shepherd heeft haar hele leven in de Schotse bergen gewoond en gewandeld. Ze is ze als klein kind beginnen beklimmen en is daar nooit mee gestopt. Het enige dat veranderde is zijzelf. Zij ging de bergen in om ze te overwinnen, ze kwam zichzelf tegen en leerde haar kern, de kern van de berg beter kennen. Door hem te horen, zien, voelen, ruiken, proeven. Door jaar na jaar de omgeving diep in zich op te nemen werd zij deel van de berg en de berg van haar.

Ze is en ze schrijft zinnelijk, sensueel, lyrisch en meeslepend. Je wil direct je stapschoenen aantrekken en zelf op avontuur trekken. Dat kan en mag nu niet maar dat is niet zo erg. Zolang je leest ben je op pad, daar zorgt Shepherds gedetailleerde blik en rake pen voor. Dit boek is een klassieker, is voedsel voor de ziel en een boek om zeker nu te lezen. Het gaat om zijn. Om zien. Om voelen, ruiken, proeven, horen. Zonder anderen om je heen. Alleen tot jezelf komen. Even weg zijn van de wereld, even de berg zijn. ( )

Dit lijkt een bedrieglijk triviaal boekje: het beschrijft het Cairgorm-gebergte in het noordoosten van Schotland, zoals het door schrijfster Nan Shepherd tientallen jarenlang verkend en beleefd is. Dat gebergte is vooral een enorm granieten plateau, met een paar uitstulpingen in de hoogte, doorsneden door onooglijke riviertjes, wat ‘lochs’ en vooral begroeid met heide. Een erg schraal landschap dus waar vooral de wind heer en meester is; het is trouwens een van de hoogstgelegen plateaus van Europa, grosso modo 1.000 meter boven de zeespiegel.
Het is vooral de manier waarop Shepherd dit onherbergzaam landschap beschrijft die bijzonder is: ze put uit haar eigen ervaringen en brengt zeer gedetailleerd in beeld wat er op de Cairgorms te zien en te beleven is: de geluiden, het licht, het water, de geuren, de planten en dieren, de menselijke sporen, enzovoort. Dat lijkt weinig spectaculair, zeker in het begin.
Maar geleidelijk aan komt “de berg tot leven”. Shepherd benut haar zintuigen tot het uiterste, en zuigt je op die manier mee in dat bijzondere landschap. Stapsgewijs toont ze ook aan hoe voor haar dat gebergte een innerlijk heeft, een ziel bijna, die ook al wat er op leeft, woont en wandelt beïnvloedt. Ze bedoelt dit uiteraard niet religieus, maar het zit er toch niet ver van. Ze verwijst trouwens uitdrukkelijk naar taoïsme en boeddhisme en de manier waarop interactie tussen de menselijke lichamelijkheid en schijnbaar ‘levenloze’ materie toch mogelijk is. Wonderbaarlijk hoe subtiel ze dat doet, zonder in New Age-achtig of esoterisch gezwam te vervallen.
Haar accent ligt op de menselijke activiteit en is in die zin, zoals Robert Macfarlane in zijn inleiding terecht schrijft, een andere vorm van humanisme. Een humanisme dat op bijzondere wijze naar boven komt in de activiteit van het wandelen, als een opgaan in het landschap en een aangrijpende ervaring van bestaan door een bijzonder gevoel van lichamelijkheid: “Walking thus, hour after hour, the senses keyed, one walks the flesh transparent. But no metaphor, transparent, or light as air, is adequate. The body is not made negligible, but paramount. Flesh is not annihilated but fulfilled. One is not bodiless, but essential body. It is therefore when the body is keyed to its highest potential and controlled to a profound harmony deepening into something that resembles trance, that I discover most nearly what it is to be. I have walked out of the body and into the mountain. I am a manifestation of its total life, as is the starry saxifrage or the white-winged ptarmigan”.
Dit is een onooglijk maar bijzonder intens boekje. Ik las dit op een wandelvakantie in de Duitse Eifel, en het was alsof al lezend mijn zintuigen zelf aangescherpt werden en ik tijdens het wandelen aanzienlijk meer zag, hoorde, voelde, rook dan anders. Het moet een straf boek zijn, als het zoiets met je doet. ( )