Vert. van: Esquisse d'un tableau historique des progr©·s de l'esprit humain. - Paris, 1795In de schaduw van de guillotine beleed de markies van Condorcet (1743-1794), wiskundige, filosoof, eerst aanhanger, later criticus en tenslotte slachtoffer van de Franse Revolutie, zijn geloof in de menselijke rede. Fulminerend tegen vooroordeel en bijgeloof, tegen corrupte vorsten, schijnheilige priesters en fantaserende metafysici, tegen tirannie en onwetendheid, schetste hij een tafereel van de geschiedenis der mensheid waaruit onomstotelijk moest blijken 'hoe de natuur de vooruitgang van inzicht en die van vrijheid, deugd en respect voor de natuurlijke rechten van de mens onlosmakelijk met elkaar heeft verbonden'. 'De tijd zal komen waarin de zon alleen zal schijnen op vrije mensen die geen andere meester kennen dan hun rede.' In het licht van de moderne geschiedenis komt ons Condorcets vertrouwen op de macht van de rede wellicht na© ef voor. Maar zijn poging om richting en zin te ontdekken in de geschiedenis, en deze daardoor uit te tillen boven de onverschillige monotonie van de natuurwetten, plaatst hem in de traditie van de grote geschiedfilosofen van Augustinus tot Hegel en Marx. Bovendien is hij een van de grondleggers van de systematische studie van de samenleving en haar ontwikkeling, en daarmede een rechtstreekse voorganger van Auguste Comte. De politieke filosoof Steven Lukes noemde Condorcet als denker en als mens 'de beste en nobelste van alle Verlichtingsfilosofen'. Condorcets overtuigende stijl dwong ook de bewondering af van Isaiah Berlin, die Over de vooruitgang van de menselijke geest omschreef als 'een hoogst opmerkelijk en diep ontroerend boek'.Van dit werk verschijnt nu voor het eerst sinds 1802 een Nederlandse vertaling.