http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DSL23052001_006&word=r...

INTERVIEW. Robert Dessaix' liefde voor het negentiende-eeuwse Rusland
De erotiek van het Russisch

* woensdag 23 mei 2001
*
* Auteur: Johan Depoortere

* Aanraden
* Delen
* Bewaar
* Corrigeer
* E-mail
* Print

Robert Dessaix kreeg in 1994 te horen dat hij Hiv-positief was. Hij gaf zijn baan bij de radio op en begon koortsachtig te reizen en te schrijven. Eerder had hij twintig jaar Russische taal en literatuur gedoceerd aan de Australian National University in Canberra.

Lees ook

* 23/05/01De schande van Robert Dessaix

Hij werd ook buiten zijn geboorteland Australië beroemd met Brieven uit de nacht , autobiografische brieven, verhalen en essays over leven, reizen en doodgaan. Eerder had hij diezelfde biografische elementen verwerkt in A Mother[#180#]s Disgrace , sinds kort in het Nederlands verkrijgbaar onder de titel Schande .

Hij heeft veel van Bruce Chatwin, zegt hij zelf. ,,Behalve dat ik niet wereldberoemd ben.'' Zelfrelativering. Het lijkt een tweede natuur bij Robert Dessaix. Een kleine man, tenger, bijna broos. Getekend door de ziekte, die het besef van sterfelijkheid heeft aangescherpt en de schrijver in hem heeft wakker gemaakt. Dat en het incident in Caïro - de bijna-doodervaring - deden hem besluiten het verhaal van zijn leven op te tekenen. Niet dat dat leven zo boeiend is, vindt hij zelf.

,,Ik ben geboren, ik ging naar de universiteit, trouwde en scheidde, en ik zal sterven. Daar is niets interessants aan. Wat interessant is, is altijd de manier waarop je een verhaal vertelt. Dat heb ik van Tsjechov geleerd. De stukken van Tsjechov gaan over absoluut provinciale saaie mensen die een absoluut provinciaal saai leven leiden, maar zijn stukken zijn ongemeen boeiend en interessant. Je kunt je ogen geen seconde van de scène afwenden. Hij heeft me geleerd dat het niet gaat om het verhaal dat je vertelt, maar om hoe je het vertelt.''

Zijn band met Rusland dateert van zijn kinderjaren. Op zijn tiende had hij al enkele jaren Latijn, Duits en Frans achter de rug. Toen kwam zijn passie voor het Russisch en voor Rusland, maar zoals hij in Schande beschrijft, was de eerste kennismaking met de Sovjet-Unie enkele jaren later een bittere tegenvaller.

,,De kapitalistische pers vertelde leugens over de Sovjet-Unie. Daar geloofden we rotsvast in. Alles wat je moest doen, was ernaartoe gaan om zelf te kijken. Ik ging en zag dat de kapitalistische pers de waarheid vertelde. Maar niet de hele waarheid: het was veel erger dan we ons hadden voorgesteld.''

Wat stond hem vooral tegen? ,,Ik haatte het dat het woord 'waarheid' niets betekende. Het was Orwelliaans:je kon niemands waarheid vertrouwen, zelfs niet die van je naaste vrienden. Leugen en waarheid was hetzelfde, net als oorlog en vrede. Het woord 'mir' (vrede) betekende in veel gevallen oorlog en mensen doden. 'Svoboda' (vrijheid) betekende slavernij. Ik kwam uit een liberale democratie en ik haatte het op den duur.''

Maar Dessaix is tot op vandaag verliefd gebleven op het negentiende-eeuwse Rusland.

,, Het eerste wat ik dacht toen ik in de Sovjet-Unie aankwam en met de KGB in aanraking kwam - we moesten de Veiligheid passeren en kregen te maken met al die bureaucraten en apparatsjiks - was: dit is gewoon Tsjechov!'' Hij zegt het in het Russisch.

,,Ik lees graag Dostojevski, Toergenjev, Tolstoj, dat is mijn mentaliteit: de beschaving van een bepaalde klasse van die tijd. Ik verontschuldig me daar niet voor.''

Ook de liefde voor de Russische taal is gebleven. Russisch is erotisch, vindt hij. ,,Ik bedoel daarmee - in linguïstische termen - de oneindige rijkdom aan connotaties van die taal, de oneindige mogelijkheden om te spelen met het Russisch in vergelijking met verarmde talen als het Frans of Spaans of Italiaans. Tolstoj zei: 'In het Frans spreek je op dezelfde manier tot God als tot de kruidenier.' Er zijn niet genoeg registers - alles komt van het Latijn. Ik heb ook geleerd van poëzie te houden dankzij het Russisch. Ik kon nooit begrijpen waarom mensen zo ontroerd konden worden door gedichten. Daar kwam ik pas achter toen ik de Russen las: Achmatova, en vooral Pasternak, en Poesjkin natuurlijk, en de negentiende-eeuwse dichters. Mandelsjtam was te moeilijk in het begin, maar later ging ik ook hem waarderen. Ik begon te begrijpen dat je niet zonder poëzie kunt leven. Daar zit een zekere Eros in. Het is als verliefd worden op het leven, in een heel ruime betekenis. Het heeft echt niets met seks te maken. Seks is een aspect van Eros, maar voor mijniet het voornaamste. Taal is voor mij het meest erotisch. Toen Casanova naar Engeland ging, werd hij voorgesteld aan de beroemdste Engelse courtisane, Kitty Fisher. Hij zei: 'Wel, Kitty Fisher interesseert me niet, want ik kan geen Engels spreken en zij kan geen Italiaans spreken en de liefde bedrijven heeft geen zin als je niet kunt praten.' Ik begrijp wat hij bedoelt.''

Ik vertel hem dat ik de Sovjet-Unie nooit heb gekend. Ik ben pas voor het eerst in 1993 naar Rusland gegaan. Hij was er in datzelfde jaar voor het laatst. Hij wil niet meer zo graag terug. Als drager van het Hiv-virus zou hij er zich niet veilig voelen en de confrontatie met het nieuwe Rusland zou hij te pijnlijk vinden.

,,Ik wil die verschrikkelijke mix tussen Indonesië en Brooklyn niet zien, het is allemaal maffia geworden en valse religie.''

Ik vraag hem of het cliché klopt van de lange filosofische discussies in de keuken waar mijn vrienden het altijd over hebben als ze herinneringen aan de Sovjettijd ophalen.

,,De keuken - inderdaad. Het was wonderbaarlijk. Je kon daar tot twee uur 's ochtends blijven zitten en discussiëren. Er is een beroemd verhaal uit de tijd van Belinsky in de jaren 1830. Vissarion Belinsky was een van de eerste grote intellectuelen in de Russische geschiedenis. Het verhaal gaat dat Belinsky daar zat en bloed opgaf - hij had TBC. Het was drie uur in de ochtend en zijn vrienden zeiden: 'Het is tijd om naar huis te gaan.' Belinsky antwoordde: 'Nee, we kunnen nog niet naar huis gaan, want we hebben nog niet bepaald of God al dan niet bestaat.' Dat is zo Russisch! Natuurlijk was dat in het Australië van toen niet mogelijk. En ik genoot ervan! Ik voelde me - in het Russisch heb je daar een woord voor: ,,dychovno obogasjon'' - geestelijk verrijkt.''

Hij windt zich een beetje op als ik hem vraag waarom we hier zo weinig horen over de Australische literatuur.

,,Omdat jullie verwachten dat Australië materiële goederen voortbrengt, geen intellectuele en culturele producten. Zo zien jullie Australië en Nieuw-Zeeland en alle andere ex-kolonies. Al bekijken jullie ons vriendelijker dan de Britten, die zien Australië alleen als een bron van vlees, levensmiddelen en wol. Een ex-kolonie kan nooit een cultureel leven hebben dat kan wedijveren met het moederland. Maar wij hébben een rijk cultureel leven en een rijke literatuur. Meulenhoff geeft werk van Les Murray uit, onze beste dichter. David Malouf, een Australische schrijver van Libanese afkomst, is ook in het Nederlands vertaald. Net als Mudrooroo, een aboriginal-auteur. Aboriginals zitten in een aparte situatie, want ex-kolonies zijn interessant omwille van hun exotische oorspronkelijke bewoners. Af en toe zul je in Amsterdam of Parijs of Frankfurt een tentoonstelling zien van aboriginal-kunst of een dansgroep, maar wie is er geïnteresseerd in blanke mannen uit de middenklasse? Het is erg moeilijk voor ons om te zeggen: luister eens, wij hebben schrijvers die net zo interessant zijn als Cees Nooteboom of wie dan ook.''