Ik kan er maar niet inkomen, deze Spaanse manier van schrijven. Heb het dus vroegtijdig weggelegd.

Prachtig mooi verhaal, maar helaas erg traag. Te veel oninteressante zijpaden. Het personage van Tina en haar familieperikelen vond ik niets toevoegen aan het verhaal. Cabre wil alle eindjes aan elkaar knopen, maar dat is geforceerd, het gaat ten koste van het verhaal. Hij had zich beter kunnen beperken tot Oriol, Elisenda, Targa en de oom van Elisenda. ( )

Schitterend boek. Als Tina Bros in 2001 een fotoreportage maakt over de streek ten noorden van Barcelona ontdekt ze achter een schoolbord in een school die op het punt staat gesloopt te worden een kistje met schriften, in 1944 geschreven door een onderwijzer, Oriol Fontelles, en gericht aan zijn onbekende dochtertje. Het boek beschrijft het levensverhaal van Oriol en springt continu heen en weer tussen heden en verleden, soms zelfs midden in een zin. Toch is het niet verwarrend, Cabré weet perfect het ritme in het verhaal te houden en blijft tot het eind boeien. ( )

Een fantastisch boek dat beschrijft hoe de burgeroorlog een tweedeling veroorzaakt. Maar ook een liefdesgeschiedenis waarbij waarheid en illusie aan de orde komen, en wat is nou heldhaftig. Wat mij als lezer trof was dat de schrijver in een zin oversprong van de ene fase van de geschiedenis naar een andere tijd. Een geweldige leeservaring.

Eerherstel na 60 jaar

De stemmen van de Pamano is zondermeer een ingenieus opgezet boek. Verschillende verhaallijnen in verschillende periodes lopen door elkaar heen. Opmerkelijk is dat het boek begint met het einde. Het is het jaar 2002, in ons geheugen gegrift door beelden van een doodzieke paus Johannes-Paulus II die een laatste urbi et orbi laat horen. In dat jaar werkt één van de hoofdpersonages, Tina, aan een fotoboek over de streek ten noorden van Barcelona. Tijdens haar bezoek aan de school van Torena, een Catalaans dorpje in de Pyreneeën, vindt ze achter het schoolbord, verborgen in een nis, een stapel oude schriftjes. Die schriftjes dateren uit 1944 en zijn geschreven door de schoolmeester Oriol Fontelles. Het intrigeert Tina omdat ze zijn naam eerder tegenkwam op het kerkhof. Oriol stierf in 1944 en hoorde volgens het grafschrift tot het kamp van de falangisten, de aanhangers van Franco.

Tina begint de schriftjes te lezen en komt erachter dat Oriol ze schreef voor zijn dochtertje. Zijn zwangere vrouw verliet hem voor zijn kind geboren werd. Ze walgde van Oriols sympathieën voor de fascistische burgemeester. Dat was in 1944 Valentí Targa. In 2002 liggen zowel Fontelles als Targa op het kerkhof. De oude steenhouwer van Torena zegt het zo: “Veel oorlog en veel woede, maar tenslotte komen ze allemaal hier terecht, de een naast de ander.” Uit de schriftjes leert Tina dat nog een derde persoon een sleutelrol speelde in het persoonlijke drama van Oriol, en dat is een vrouw die nog steeds leeft en ook nog steeds in Torena woont, de steenrijke en snoeiharde Elisenda Vilabrú. Terwijl ze vroeger een ongeremde seksuele appetijt aan de dag legde, is Elisenda Vilabrú op haar oude dag een godsvruchtige vrouw geworden, op het kwezelachtige af. Ze leidt met harde hand haar zakenimperium en schuwt tegelijkertijd geen enkel middel om Oriol Fontelles, de schoolmeester maar ook haar minnaar, door de katholieke kerk zalig te laten verklaren.

Tina ontdekt in de schriftjes dat Oriol een dubbelleven had. Ze gaat op zoek naar de verloren dochter om de schriftjes te overhandigen en twijfelt tegelijkertijd of ze de inhoud wereldkundig moet maken. De inhoud werpt een heel nieuw beeld op de geschiedenis en kan de zaligverklaring flink in de war sturen. Maar is een eenvoudige fotografe met een privé-leven dat op springen staat capabel om het op te nemen tegen een van de meest invloedrijke industriëlen van Spanje?

De stemmen van de Pamano is een meervoudig gelaagd en meeslepend verhaal. De diverse verhaallijnen lopen vrij ongeordend door elkaar -op een hedendaagse vraag kan een vroegere herinnering volgen voor het antwoord komt- maar je hebt geen moment het idee dat Cabré de regie verliest. Hij heeft de touwtjes stevig in handen, en in dit omvangrijk boek mag dat met recht een huzarenstuk genoemd worden. Sommige hoofdpersonages sterven jong, maar andere zie je oud worden: ze verliezen hun geloof of liefde, krijgen rust, adopteren een zoon, scheiden of sterven. Samen met hun geschiedenis vertelt De stemmen van de Pamano zestig jaar Spaanse geschiedenis, van de Spaanse burgeroorlog, over het bewind van Franco, tot het herstel van de democratie in de jaren zeventig. Cabré bouwt overal spanningsboogjes in, maar houdt de hoofdlijnen tot het eind en zorgt tegelijkertijd voor een onverwachte finale. Die je, zoals gezegd, al in het begin voorgeschoteld krijgt. ( )