De Australische schrijfster Kate Grenville (1950) stamt in de verte af van Solomon Wiseman, een Londenaar die aan het begin van de 19e eeuw op een gevangenentransport naar Australië werd gestuurd. Grenville deed uitgebreid onderzoek naar deze verre voorvader en naar de Britse kolonie in Australië, met het idee er een non-fictie boek over te schrijven. Dat plan veranderde, en in plaats van non-fictie schreef ze een roman, in de hoop zo meer mensen te bereiken en aan het denken te zetten over de geschiedenis van Australië.

In The Secret River vertelt zij het verhaal van de op haar voorvader gebaseerde William Thornhill, een Londense schipper die begin 19e eeuw wordt verbannen naar de Britse kolonie in Sydney. Grenville gaat uitgebreid in op de miserabele en vernederende levensomstandigheden van William in Londen (denk aan het Londen van Charles Dickens). Zelfs al heeft hij werk, toch redt hij het net niet en als lezer vind je het best begrijpelijk dat hij af en toe wat steelt. Hoe moet hij anders zijn gezin onderhouden? Als hij op een dag wordt betrapt, eindigt hij in de gevangenis. Zijn doodstraf wordt op het laatste moment omgezet in levenslange verbanning, en zo belandt William, samen met zijn vrouw en kind op het transport richting Australië, zoals zoveel armen in die tijd gebeurde.

Je kan je nauwelijks voorstellen wat het betekende om weggerukt te worden uit je vertrouwde wereld en in een nieuwe onbekende omgeving waar je helemaal niets over wist gedumpt te worden. Een omgeving waarin alles vreemd is: het klimaat, de natuur, de mensen. William en zijn vrouw Sal maken er het beste van: ze werken hard, in de hoop ooit terug te kunnen naar Londen. Dat verlangen naar thuis voel je overal in het verhaal, maar is het sterkst bij Williams vrouw Sal. De sterke band tussen William en Sal komt steeds meer onder druk te staan doordat William stiekem steeds meer van zijn nieuwe omgeving gaat houden. En bovenal ziet hij de mogelijkheden, bijvoorbeeld om grond en een huis te bezitten. Iets wat iemand als hij in Engeland nooit zou kunnen bereiken.

Dat verlangen brengt hem met zijn gezin naar het onontgonnen gebied langs de rivier, buiten de Britse kolonie in Sydney. En juist dat brengt hem in conflict met de oorspronkelijke bewoners van het land. De kolonisten langs de rivier gaan heel verschillend om met de Aboriginals in hun omgeving. De één schiet ze allemaal neer, want ze zijn dieven (een wrange uitspraak voor iemand die zelf als dief naar Australië is verbannen), de ander leert hun taal en leeft met ze samen. William bevindt zich lange tijd ergens in het midden tussen die twee uitersten, maar wordt uiteindelijk - ergens langs een zijriviertje - gedwongen om een keuze te maken die hij voor altijd geheim zal moeten houden voor zijn gezin. Zie daar de titel van het boek.

Wat Grenville heel knap doet is dat ze je eerst veel sympathie en begrip laat voelen voor William en hem vervolgens beslissingen laat nemen die moreel verwerpelijk zijn. Dat maakt hetgeen gebeurt extra confronterend en pijnlijk. Ook knap zijn de prachtige en beeldende beschrijvingen van de Australische natuur. Ik ben er nog nooit geweest, maar kon het helemaal voor me zien. Jammer vond ik dat het verhaal puur vanuit het gezichtspunt van William verteld wordt. Die wordt prachtig uitgewerkt, maar de andere spelers in dit verhaal, zoals Williams vrouw en kinderen en niet in de laatste plaats de Aboriginals, kunnen we zo alleen vanuit zijn ogen zien, terwijl ze minstens zo interessant zijn. Ik begreep dat Grenville later een tweede boek over de jongste dochter van het gezin Thornhill heeft geschreven, waarmee ze dat eerste bezwaar heeft opgelost. Nu de Aboriginals nog. ( )

Arme sloeber William Thornville wordt in 1805 in Londen betrapt op het stelen van een paar planken en prompt ter dood veroordeeld. Zo ging dat toen. Hij heeft echter dankzij zijn ondernemende vrouw onverwacht geluk, want het doodstrafvonnis wordt omgezet in deportatie naar Australië. Dat betekent bijna een jaar met vrouw en kinderen in het donkere ruim van een schip en dan overleven in een miserable hutje in Sydney, wat destijds weinig meer was dan een verzameling armoedige onderkomentjes voor veroordeelden. Maar William en Sal Thornhill zijn gewend aan bittere armoede en keihard werken, en ze overleven heel behoorlijk.

William is een soort Australische elckerlyk, die de wortels van het hedendaagse Australië personifieert. Hij is ook een volstrekt geloofwaardig personage en het is knap van Kate Grenville hoe ze eerst heel veel medeleven voor William schept om pas later de minder sympathieke trekjes te introduceren. Ze laat ook zien hoe mensen die in de grond fatsoenlijk zijn onder bepaalde omstandigheden de vreselijkste dingen kunnen doen en dat Australië al twee eeuwen bloed aan zijn handen heeft.

Grenville schetst eerst zorgvuldig William en Sals jeugd in Londen. Williams familie behoort tot de allerarmsten, die nauwelijks het hoofd boven water kunnen houden; zijn ouders overlijden jong en de kinderen moeten maar zien hoe ze overleven. William heeft geluk. Hij wordt onder de hoede genomen door Sals vader en gaat bij hem in de leer als waterman op de Theems. Hij en Sal trouwen, alles gaat goed, tot het noodlot toeslaat, alles verloren gaat en diefstal de enige manier voor William is om Sal van de straat te houden. In Australië gaat het beter met William en Sal en je leeft als lezer vol overgave mee als William van zijn dwangarbeiderscontract wordt ontslagen en besluit om wat zijn leven te maken. Je leeft ook nog mee, als hij zijn oog laat vallen op een stuk grond aan een rivier landinwaarts en je hoopt van harte dat hij en Sal er een succes van zullen maken - totdat de personages (en jij als lezer) zich realiseren dat de grond al in gebruik is bij een groepje aboriginals. Dan begint het verhaal ongemakkelijk te worden. Want we weten tweehonderd jaar later allemaal hoe het is afgelopen met de mensen die er al tienduizenden jaren vóór de Europeanen woonden.

William heeft stiekem wel een zekere bewondering voor deze mensen die zo perfect aan het continent zijn aangepast, maar zijn honger naar land, zijn diepgewortelde verlangen om eindelijk eens iets voor zichzelf te hebben is sterker - en het is gezien zijn afkomst bijna onmogelijk om dat verlangen te veroordelen. De aboriginals staan nog lager op de sociale ladder dan hijzelf en dat is voor hem en de andere veroordeelden die proberen te overleven langs de river ook een bron van een zeker genoegen. Het is altijd fijn als je, na altijd helemaal onderaan gestaan te hebben, nu ineens naar beneden kunt trappen. Bovendien, zo gaat de redenering van deze voormalige have-nots, de zwarten bewerken het land helemaal niet, ze werken überhaupt niet, die lamzakken, dus hebben ze ook geen recht op het land. Laat ze maar verderop gaan.

Grenville vertelt dit verhaal zonder zich er als auteur in te dringen en zonder een expliciet oordeel te vellen. Ze beschrijft slechts. Dat is één van de sterke kanten van dit boek. Een andere sterke kant is haar vermogen om met vrij weinig middelen, net als in het uiterst plezierige The Idea of Perfection, een sterk gevoel voor de sfeer van een plek op te roepen en je het idee te geven dat je zelf in het exotische, onontgonnen Australië van de vroege negentiende eeuw bent. Zo maakt Grenville je als lezer deelgenoot van en bijna medeplichtig aan de wandaden die de Europese kolonisten tegen de oorspronkelijke bewoners begingen.

The Secret River is niet een aangenaam boek, zoals The Idea of Perfection. Ik kan beide boeken van harte aanbevelen, alleen zou ik je aanraden om The Idea of Perfection te lezen als je opgevrolijkt wilt worden en The Secret River als je in de stemming bent voor een indringende, indrukwekkende roman over de wortels van het moderne Australië.
http://annavangelderen.blogspot.com ( )