Best wel een goed boek, maar ook een beetje gezocht opgezet, met dat vertellen in krabbengang. De ondergang van de Gustloff in januari 1945 opengereten door een Russische onderzeeer was 'de grootste scheepsramp uit de geschiedenis'. De verteller. die kort na (of voor? de verhalen lopen uiteen) de aanslag werd geboren vertelt de voorgeschiedenis vanaf het vermoorden van de Nazi Gustloff de naamgever van het schip en zijn moeder die in de buurt van Danzig woonde, de nageschiedenis met zijn zoon die op het internet onder pseudoniem dweept met nazisme en diens sparringpartner die zich als Joods afficheert en het verhaal van de ondergang van de Gustloff. Vooral het internetgebeuren is beschreven voor licht-digibeten. De verhouding grootmoeder-kleinzoon (zoon) is wel goed gedaan, maar of het dramatische eind in het heden nu nodig was, weet ik niet zeker. ( )

goed

Paul Pokriefke, de protagonist van dienst die in stelling werd gebracht om dit wrede universum van Günter Grass, vol van een hang naar vergetelheid en niet verkregen 'Wiedergutmachung' te bevolken en die de lezer macaber ten dans leidt, is wellicht één van de meest tot de verbeelding sprekende personages die Grass ooit uit zijn begenadigde pen wist te toveren. Pokriefke, een bijna-naoorlogskind, werd op de gruwelijke dag van het torpederen van de 'Wilhelm Gustloff' in de wereld geworpen aan boord van dit onfortuinlijke schip... Een zwart momentum, een onverbiddelijk Sartriaans 'néant' tekende voor eens en altijd het gesternte dat hem zou begeleiden in dit ondermaanse... Drie niet te vermijden torpedo's van een sluipende Russische duikboot beslisten hierover, en scheurden het 'Kraft durch Freude' -schip in zijn meest vitale compartimenten doormidden... "Maar ik schijn, volgens moeders herinnering, met mijn eerste schreeuw die ver dragende en uit duizend stemmen gemengde schreeuw te hebben overstemd, die finale schreeuw, die van overal kwam: uit het binnenste van de wegzakkende scheepsromp, uit het barstende promenadedek, uit de snel verdwijnende achtersteven en opstijgend vanuit het bewogen wateroppervlak, waar duizenden levend of dood in hun zwemvesten hingen. Vanuit half- en overvolle boten, vanaf dicht bezette vlotten die door golven werden opgetild en in golfdalen verdwenen, van overal steeg gebundeld de schreeuw op en groeide met het plotseling beginnende, vervolgens in één klap verstikkende geloei van de scheepssirene aan tot een gruwelijke tweestemmigheid. Een nooit gehoorde, een collectieve eindschreeuw, waarover moeder zei en zal blijven zeggen: " Zo'n geschreeuw krijg je niet meer uit je oren..." ( pag.141)
We schrijven de 30ste januari 1945 - Plaats waar dit gruwelijk drama zich voltrekt: Stolpmunde; 55 graden 07 noord - 17 graden 42 oost, in een ijskoude Oostzee, het was maar liefst - 18° C. Het schip zat volgestouwd met maar liefst 9000 radelozen en verschoppelingen, die zich wanhopig poogden te onttrekken aan de reguliere Russische horden van het Rode Leger, die al moordend en verkrachtend zich een weg baanden naar Berlijn. Hun dorst naar bloedwraak voor begane nazi-gruwelen in de USSR stond hen in de hersenen gebrand. Afgetobde vluchtelingen van elke leeftijd, massa's zuigelingen en peuters, jonge Marinehelpsters van de 'Bund deutscher Mädel', piepjonge matrozen die snel klaargestoomd waren om de oorlogseconomie van het zwalpende nazi-Duitsland te ondersteunen, kreunende zwaargewonden van het Oostfront..., allen blind overgeleverd aan de willekeur van de meedogenloze duikbootcommandant Aleksandr Marinesko, bevelhebber van de S-13, die door het kelderen van de Güstloff een wit voetje poogde te halen bij zijn Rode marineoverheid met wie hij een verstoorde relatie had.
Paul Pokriefke is gedoemd tot een scheluw en scheefgetrokken bestaan. Totaal onwetend over de identiteit van zijn vader stelt hij: "Joost mag weten wie moeder dik gemaakt heeft. De ene keer zegt ze dat het in de Elsenstrasse in Langfuhr haar neef in de donkere brandhoutschuur was, de andere keer een luchtmachthelper van de afweerbatterij in de buurt van Kaiserhafen - met uitzicht op de beenderberg - dan weer een sergeant-majoor over wie wordt verteld dat hij bij de geslachtsdaad met zijn tanden knarste. Wie het ook met haar deed, voor mij betekende haar willekeurig aanbod: vaderloos geboren en opgegroeid om eens vader te worden" (pag. 146). De blinde schreeuw van de bastaard, misschien navenant geportretteerd door Francis Bacon in zijn 'three studies for a crucification' waarin ook een geblinddoekte homp vlees na de worp uit de moederschoot met een nooddruftige levensschreeuw het naakte neonlicht van een ijskristallen wereld aanschouwt, schetst duidelijk de luimen van de zichzelf bedwelmende Pokriefke. Met een zekere verbeelding zou je dit boek kunnen afdoen als een zekere vorm van van "Art Brut", ware het niet geschreven met zoveel mededogen voor het kwetsbare.
Günter Grass is een meesterlijk stilist en schets ons dit Griekse drama naadloos in de voor hem typisch zijdelings keuvelende krabbengang, in een verdichtend maar slagvaardig proza, steeds schakelend tussen verleden en wat eraan vooraf ging, nu eens apocrief, dan weer werkelijk, en dit over drie generaties kinderen die de grootste maritieme ramp ooit meemaakten.... ( )