Het leven is al kort genoeg om te zitten kniezen, op voorgekauwde ideeën te zitten broeden of – veel erger nog – slechte boeken te lezen. Want ja, er moet gelezen worden, zoveel is zeker. En alweer omdat er zo weinig tijd is (horresco referens!), het liefst werken die er toe doen, die een wereld op zich zijn, waarvan het soortelijk gewicht een wezenlijk verschil uitmaakt. Een dergelijk boek is De enige en zijn eigendom van Max Stirner, de ‘bijbel van het anarchisme’. Ongetwijfeld het meest radicale en provocerende boek dat ik ooit las.

Toen het boek in 1844 verscheen, sloeg het in als een bom bij ‘die Freien’ ― een groep filosofen die ook bekend staat als de Berlijnse jonghegelianen. Hoewel het commercieel volledig flopte, werd het boek bij zijn verschijning heel druk becommentarieerd. Onder meer Karl Marx schreef een striemende kritiek, die uiteindelijk de beruchtheid van het boek alleen maar zou aanzwengelen. De invloed van Stirner op Marx en later ook op Nietzsche is volgens sommige commentatoren niet te onderschatten, maar het is vooral in artistieke en literaire milieus dat de filosofie van Stirner veel weerklank vond. Max Ernst bracht hulde aan de Duitse filosoof door een van zijn tekeningen L’unique et sa propriété (1925) te noemen. Marcel Duchamp, die het boek leerde kennen via Francis Picabia, noemde Stirner met naam en toenaam als belangrijke inspiratiebron voor onder andere Trois stoppages étalon (1913) en bij uitbreiding voor zijn gehele oeuvre. (Op zijn beurt fungeerde Duchamp dan weer als medium voor mijzelf, want via de lectuur van Arturo Schwarz’ standaardwerk én van de geweldige ‘gesprekken’ met Pierre Cabanne stiet ik op Stirners losgeslagen projectielboek)

In 1907 werd Der Einzige und sein Eigentum voor het eerst in het Nederlands vertaald, maar al snel bleek die vertaling gedateerd en te getuigen van een onvolledig begrip van de tekst. Het was dus de hoogste tijd voor een nieuwe, degelijke vertaling, die de originele Duitse tekst met alle ironische allusies en de specifieke hegeliaanse terminologie respecteert. Die vertaling verscheen in 2008 en staat geheel en al in de lijn van de anarchistische verwachtingen gewoon integraal online, gratis en voor niks. Voor een schamele 8 euro kunt u nog een andere, recentere vertaling online bestellen via www.max-stirner.be. Zij die er maar niet genoeg van krijgen, kunnen bovendien een weinig interessant boekje over leven en werk van Stirner kopen.

Stirner kreeg in zijn tijd, net als later, veel kritiek op zijn zogenaamde ‘egoïsme’. Kritiek die hij waanwijs afwimpelde als onvolledig, net als iedere andere vorm van kritiek. Immers, als je iets bekritiseert, geloof je zelf nog steeds in iets. En u, nu. Stirner en Willem van Ockham zouden het wel met elkaar gevonden hebben, vermoed ik. Fascinerend is hoe Stirner erin slaagt door zijn ironie de mens al zijn wereldbeelden af te nemen en meteen in één beweging de hele hegeliaanse filosofie van de tafel te vegen. Zijn frivole taal en spottende beeldspraak maken de ironie compleet en totaal. Om een komisch effect te sorteren gebruikt hij bijvoorbeeld veelvuldig een van de beproefde technieken van de ironie: de eindeloze opsomming (ach, leven we niet allemaal op van lijstjes?). Naar het einde van het boek toe declameert Stirner dat taal een ‘ramp’ is, een ‘catastrofe’ waar de mens niks mee aan kan. Om zich te bevrijden van het filosofische juk, dat op hem weegt en hem neerdrukt, kiest hij resoluut voor de ironie. De bevrijde taal, de taal als spel. Zich spelend bevrijden, in vrijheid spelen. Niet moeilijk dat een vrije geest als Duchamp zo gretig Stirners speeltuin binnen dartelde …

Letterlijk alles wordt met de grond gelijkgemaakt. Stirners boek gaat in essentie over het ‘ik’ ten aanzien van de buitenwereld. Hij problematiseert de eeuwenoude subject-objecttegenstelling en stelt de vraag over welke buitenwereld het nu eigenlijk gaat. Als ik mij die buitenwereld toe-eigen, is er dan überhaupt nog sprake van een wereld? Stirner zegt: ‘Het object is niet buiten mij, maar is van mij, het is eigendom.’

Marxisme, anarchisme, egoïsme of gebakkenlucht-isme, Stirners boek reikt verder dan welk ‘-isme’ ook.
Na lectuur van deze in vitriool gedrenkte tekst blijven we achter met een kale horizon, maar ook met een fijn monkellachje om de lippen. Want vanaf nu hebben we onze zaak op niets gesteld! Stirner biedt geen uitweg, geen hoop noch soelaas, maar hij reikt ons een levensbelangrijk inzicht aan en lijkt te zeggen: ‘Laat het vallen. Lach het weg. Bezit het, dan ben je er niet door bezeten.’ ( )

Begin 2012 bracht ik, met de bereidwillige hulp van velen, een nieuwe nederlandse vertaling van De enige en zijn eigendom ter wereld; het onnavolgbare meesterwerk dat Max Stirner in 1844 voltooide. De enige is in veel opzichten een bijzonder boek; het heeft veel stof doen opwaaien, maar is dan toch telkens weer onder een stevige stoflaag begraven geworden; het is zonder twijfel een filosofisch boek, maar dan wel één dat voorgoed een punt wilde plaatsen achter de filosofie; een vlammend pleidooi voor het egoïsme en tegelijk een vlijmscherpe kritiek van het liberale 'burger-individu'; een verpletterende aanval op de staat, in welke vorm dan ook, maar geen nieuwe blauwdruk en geen ideologie; de doodsteek voor 'de' samenleving, maar een warm pleidooi voor de vereniging...

Dit boek onttrekt zich aan elke betiteling en wie het leest, blijft niet ongeschonden achter. Het kruipt in je leven binnen, bevraagt je doen en laten, roept je op tot een overeenkomst met jezelf. Pas vanuit die verhouding tot onszelf, kan er een samenleven ontstaan dat levend en divers is en niet langer vastgenageld moet worden met principes, wetten, gestichten en gevangenissen.

Het boek wordt toegankelijk ingeleid en filosofisch en historisch gekaderd. In annex bevindt zich een tekst van Massimo Passamani, die dieper ingaat op de vele bezwaren en kritieken die tegen het werk zijn ingebracht en tegelijk de mogelijke sociale implicaties van De enige belicht.

Het boek kan je bestellen via: stirnervertaling@gmail.com of via een BERICHT op www.max-stirner.be.