Houden de getuigenverslagen op bij het overlijden van de laatste overlevenden van de concentratiekampen?
Soazig Aaron bewijst met dit boek dat ook fictie kan bijdragen tot het begrijpen van het lijden van de overlevenden van de kampen, maar vooral van het terug opnemen van de draad na hun bevrijding.
Een hard maar integer boek. ( )

Een op ‘minimum’ afgestelde infuuspomp waardoor slechts per bladzijde de ellende aan de lezer wordt gedoseerd, zo wil ik het boek samenvatten
.
Een door het verblijf in concentratiekamp Auschwitz, verwoest leven dat zich niet meer laat inbedden in ‘het leven nadien’. Een monument voor alle slachtoffers waarbij de conclusie kan worden getrokken dat de barbaren uiteindelijk gewonnen hebben, of - zoals Klara zegt: “voor beul heb je gekozen, slachtoffers werden aangewezen”.

Het relaas eindigt met de mededeling dat Klara “in wederopbouw is”, dat lijkt hoopgevend maar velen weten beter. ( )

'Klara is terug. Zo. Daar staat het. Ik moet dit opschrijven, dan wordt het werkelijk". Zo begint Angelika, Klara's schoonzuster haar dagboek. Laat, meer dadn drie maanden na het einde van de Tweede Wereldoorlog en de bevrijding uit het kamp, is Klara terug in Parijs.
De schrijver Jorge Semprun heeft Soazig Aaron openlijk bedankt voor dit ongewone meesterwerk: "Wij kunnen nu rustig sterven: het voortbestaan van onze stem van getuigen is gewaarborgd: ze klinkt voort in deze prachtige roman. Semprun vind het objectief, wetenschappelijk registreren van de vernietiging niet voldoende, vervreemd buiten het terrein van bewustzijn.
" Tenzij de schrijvers, de dichters, de nieuwe generaties het moedige besluit nemen om dti gebied van de werkelijkheid van het verleden te betreden, om met het gereedschap van de fictie de onuitputtelijke waarheid van de ervaring van de vernietiging uit te werken...
Veel uitgevers en deskundigen zijn het hier niet mee eens. Zij vinden dat alleen de overlevenden recht van spreken hebben, dat deze herinneringen in zekere zin onteerd worden als men zou toelaten dat de schrijvers ze zich toe-eigenen...
Ze leggen zich erbij neer dat deze herinneringen opraken om biologische redenen...
Maar deze herinneringen zijn universeel. Ze bezitten de rechten van al het universele: het recht op het leven, op vernieuwing, op de nukken en grillen van de waarheid".."
Voor mij een hele nieuwe benadering. Ik heb geprobeerd het boek vanuit dit standpunt te lezen, en ik ben er nog niet uit. Of zoals de dagboekschrijfster zegt: "Ik raak minder van streek door wat ze zegt, maar ik maak me zorgen om de dosis wreedheid die ze me druppelsgewijs toedient. Zachtaardige Klara, van wie ik nooit iets te vrezen had, vreet me stilletjes aan. Ze vreet me aan. Met elke druppel zuur van de haat die ze niet uitspreekt. En dat doet pijn. Ik leer tussen de woorden door te horen. Klara vermoordt me stukje bij beetje. Pas nu begin ik dat te voelen..."

Nadat ik begonnen was aan dit boek, kon ik het lijden van Klara en haar familie niet meer loslaten. ( )