De meeste mensen hebben een bovengemiddeld aantal voeten. Maar geen paniek. Michael Blastland en Andrew Dilnot proberen in hun boekje ‘The tiger that isn’t’ dit soort pseudo-paradoxen te ontrafelen en de niet-statisticus wijs te maken in de verwarrende wereld van cijfers, gemiddelden, kansen en toeval.

Een relevant voorbeeld is dat van de zogenaamde kankerclusters. De auteurs gaan in op de zaak rond het Engelse dorpje Wisham, waar in 2003 de bewoners (20 huishoudens ) de plaatselijke GSM-mast naar beneden haalden, nadat er sinds het plaatsen van de mast bij negen van hen een tumor was vastgesteld. Onze hersenen zoeken verbanden en patronen ook waar er geen zijn. Mensen met een diagnose van kanker zijn niet mooi evenredig verspreid over het land en opeenhopingen (oftewel clusters) komen voor zonder dat dit is terug te voeren tot een specifieke oorzaak, zoals in dit geval de zendmast. Pak een handvol rijst, stellen de schrijvers voor in een poging wetenschap tot in de huiskamer te brengen, en gooi deze loodrecht naar omhoog. De manier waarop de rijst, eenmaal neergekomen, op de grond verspreid zal liggen, is geen perfect regelmatige verdeling. Sommige korrels liggen bij elkaar, hier en daar vallen gaten, en af en toe vind je een klein hoopje rijst: dat zijn de clusters.

Of flitspalen: werken ze of werken ze niet? Het boek geeft daarop geen antwoord maar zet wel vraagtekens bij de manier waarop nu met de beschikbare getallen wordt omgegaan. Vaak worden flitspalen op een bepaalde weg geplaatst nadat zich daar veel ongelukken hebben voorgedaan, en claimt de verantwoordelijke politicus succes wanneer het jaar daarna het aantal ongevallen is gedaald. Maar dat is te gemakkelijk. Het aantal ongevallen zal altijd variëren, het ene jaar meer, het andere jaar minder. En de kans dat er na een piekjaar een terugval komt, is groot, zoals ook de kans groot is dat je, na met een dobbelsteen een zes te hebben geworpen, bij de volgende poging lager zult uitkomen.

En zo is er nog veel meer : gemiddelde inkomens, toxische stoffen in onze omgeving, het bestaan van hobbits (jawel!), dopinggebruik in de sport, kwaliteitscontrole van de gezondheidszorg, de kans op recidiveren van geweldplegers en klimaatsverandering, om er maar een paar te noemen. Allemaal onderwerpen waar wij met behulp van cijfers iets nuttigs over proberen te zeggen. Alleen:

‘Things just won’t lie down and be counted under what politicians hoped would be one heading, but turn out to be complicated, manifold and infernally out of kilter.’

Populair-wetenschappelijk hoeft geen scheldwoord te zijn. ( )