Ik heb deze roman lang laten liggen omdat ik dacht dat het zo’n typische, depressief makende, naturalistische roman was, typisch voor het einde van de 19de eeuw. Je weet wel, met personages die gedetermineerd zijn door hun afkomst, onder enorme sociale druk staan, en roemloos ten onder gaan aan hun voorbestemd lot. Maar toen ik er uiteindelijk aan begon, leek dit wel een luchtige society-roman, een beetje in de stijl van Jane Austen, inclusief de kibbelende vader en moeder van het hoofdpersonage. Dat bleek dan ook weer niet juist, natuurlijk. Dit verhaal is wel degelijk het verhaal van een ondergang, gefocust op de jonge freule Effi, telg van een lagere adel-familie in het Pruisen van Bismarck (dat laatste heeft ook wel enige relevantie voor het verhaal). En die sociale druk is er wel degelijk, vooral in de ervaring van Effi’s man Geert von Instetten, die het na de centrale, dramatische wending in het verhaal treffend verwoordt: “Wherever men live together, something has been established that’s just there, and it’s a code we’ve become accustomed to judging everything by, ourselves as well as others. And going against it is unacceptable; society despises you for it, and in the end you despise yourself, you can’t bear it any longer and put a gun to your head.”
Fontane heeft zijn verhaal wat gekruid met gothic elementen (de China-man die fungeert als boeman, het donkere woud, enz). En het drama van Effi doet onvermijdelijk aan Emma Bovary en Anna Karenina denken. Alleen, bij die vergelijking blijf ik toch wat met ambigue gevoelens zitten: het personage Effi blijft voor mij iets te veel aan de oppervlakte steken; Fontane lijkt te suggereren dat haar overspel puur aan verveling is te wijten en bevestigt daarmee het beeld van een verwend meisje dat ten onder ging omdat ze te vroeg trouwde, puur uit conventie en niet uit liefde. Dan lijkt haar man, de ‘perfecte’ maar saaie von Instetten iets gelaagder uit de verf te komen.
Het meest nog kon ik in deze roman genieten van de conversaties tussen de vader en de moeder van Effi. Elk op hun manier weten ze perfect de vinger op de wonde te leggen. Al bekennen ze ook hun onmacht, want de wisselvalligheden van het leven lijken “too vast a subject”. ( )