Op zoek naar jezelf? Kierkegaard geeft het voorbeeld

Vandaag de dag leven wij in een hyperreflecterende maatschappij met duidelijke waarden en doelen waarnaar we geacht worden te streven. Doen we dat niet, dan worden we linea recta verdoemd tot uitschot en dissidentschap. De vraag echter, die Kierkegaard in zijn filosofie oproept, is: wat zijn wijzelf nu eigenlijk? Wat zijn onze eigen waarden, onze waarheden? Hoe gaan we om met onszelf en onze relatie tot anderen? Verwacht geen paternalistische trompet. Kierkegaard hanteert een fijngevoelig uitgekiend filosofisch apparaat om elk individu, in al zijn diversiteit, tot zichzelf te laten komen. Tenminste, als je dat wil en durft.

‘Stadia op de levensweg’ is een boek dat op het eerste zicht bestaat uit drie relatief afzonderlijke delen, uitgeschreven door verschillende pseudonieme schrijvers. Deze pseudonieme schrijvers zijn een van de grote steunpilaren van de gehele filosofie van Kierkegaard. Eenduidige ‘waarheid’ als zodanig is volgens Kierkegaard in geen enkele filosofie neer te schrijven, ook niet in die van zichzelf. De benadering van thema’s en concepten kan enkel waarheidsgetrouw zijn als ze uit meerdere visies bestaat. Door louter de pseudoniemen aan het woord te laten, nodigt Kierkegaard de hedendaagse lezer uit om zélf deel te nemen aan het betoog en een persoonlijk, subjectief waarlijk perspectief op te bouwen.

De drie delen van het boek behelzen respectievelijk drie ‘stadia van de levensweg’: het esthetische, het ethische en het religieuze leven. Ondanks dat elk deel door zijn pseudonieme verteller een volwaardige invulling verhaalt van die bepaalde levensfase, gaat Kierkegaard er vanuit dat elke persoon op weg naar zelfwording geconfronteerd wordt met deze drie stadia, die overlappen en met elkaar vervloeien.

Het eerste deel, ‘In vino veritas’, gaat over een platonisch symposium, waar de deelnemers afzonderlijk redevoeringen houden omtrent lust en liefde in een decadent kader. De titel betekent letterlijk ‘De waarheid zit in de wijn’. Vervolgens handelt het tweede deel over het uitbouwen van een stabiel ethisch leven. Als repliek op het symposium stelt Vilhelm, de pseudonieme schrijver van dit stuk, het gelukkige en levenslange huwelijk als ethisch ideaal. In het huwelijk komen de diepste mogelijkheden van een individu naar boven, wars van vluchtig genot en bedorven relaties. Ten slotte volgt ‘Schuldig?’ - ‘Niet-schuldig?’, een psychologisch experiment. Een intelligente maar zwaarmoedige jongeman levert een innerlijke strijd omtrent een schuldvraag. Hoewel de vergelijking met ‘Schuld en boete’ van Dostojevski deels opgaat, gaat het bij Kierkegaard niet om een objectieve misdaad en rechterlijke schuld, maar om het verloochenen van een religieus idee.

Deze nieuwe uitgave van Damon is indrukwekkend en kadert in de ambitieuze uitdaging om het gehele oeuvre van Kierkegaard naar het Nederlands te vertalen. Dit lijvige boek werd minutieus vertaald en exhaustief van commentaar voorzien. Ondanks de bijna perfecte uitgave blijft de vraag naar de relevantie voor de eigentijdse lezer: het geschrift stamt tenslotte uit 1845. De relevantie zit onder de literaire schil, als een verborgen tijdloze eenheid. Voor die diepere betekenis graaft Kierkegaard, als ‘vader’ van het existentialisme, naar de fundamentele eigenheid van een persoon, de lezer. Ondanks dit literair-lyrische geschrift blijft het een van de meeste complexe werken uit het sowieso mysterieuze oeuvre van Kierkegaard. ( )