Iain M. BanksBesprekingen

Ian Banks is een naam die ik veel tegenkwam in de science fiction wereld, of beter gezegd, dat was wat ik dacht. En op het moment dat ik op de Deventer boekenmarkt een boekje van hem zag, leek het me leuk om deze schrijver eens uit te proberen. Maar wat blijkt nu. Deze schrijver schreef onder naam Ian M. Banks science fiction en onder de naam Ian Banks fictie. Dit boek is dan ook fictie.

Met science fantasy ogen begon ik te lezen. Ook interessant om te merken dat ik met het idee in mijn achterhoofd dat de tekst bij een bepaald genre hoort, ik een behoorlijke tijd daar ook nog in blijf geloven ook al is er geen enkele aanwijzing dat het science fantasy is. Wel vond ik het allemaal nogal slepend maar wilde de schrijver wel een goeie kans geven.

Helaas is het verhaal over de kasteeleigenaar die in tijden van oorlog bezet, gebruikt en uiteindelijk voor dood achtergelaten wordt, nergens op een manier beschreven dat het mij meenam. Ik zat maar te wachten op wat de clou nou zou kunnen zijn. Deze was er niet. Het was puur een verhaal over destructie, macht en wanhoop zonder begin of eind. Nu zou ik dat thema nog wel kunnen waarderen maar de hoofdpersonage kwam voor mij nergens werkelijk tot leven. Misschien dat dit kwam door de verteltrant. Het is geschreven in de ik-persoon waarin deze aan zijn vrouw in de jij-vorm de geschiedenis uit de doeken doet. Dat de vrouw daar zelf bij aanwezig was en zij dus al weet hoe het zit, maakt het misschien nog wel overbodiger. Zijn overdenkingen vind ik oninteressant en de beschrijvingen uit zijn jeugd weinig toevoegen aan het geheel.

Alle hoofdstukken heb ik bijna met tegenzin gelezen. Behalve het laatste hoofdstuk. Daarin stonden opeens woorden die mij wel raakten. Deze gingen over de soldaten die triomfeerden en de ik-persoon al stervend bedacht dat zij misschien nog wel ellendiger aan hun eind zouden komen dan hij. Maar ja, een alinea in een heel boek, dat is te mager om werkelijk enthousiast te worden.
Misschien toch eens een echt science fiction boek van Ian M. Banks uitproberen zoals eigenlijk de bedoeling was.½

Gelaagd en krachtig verhaal dat zich ontvouwt over verschillende generaties heen. Het is een familiekroniek, een thriller, een romance, een liefdesverklaring aan en afrekening met Schotland, een atheïstisch credo en een coming of age verhaal tegelijkertijd. Vlot gecomponeerd door een bijzonder getalenteerd schrijver. Ik het de roman met bewondering gelezen, maar hij heeft mij niet bijzonder geraakt.

Een losbandige adolescent die het contact met zijn vader heeft verbroken en worstelt met existentiële vragen over liefde, de dood en het bestaan van God, keert voor de crematie van zijn grootmoeder terug naar de kleine Schotse gemeenschap waarin hij is opgegroeid. Dit tragische voorval vormt voor hem de aanzet terug te blikken op zijn jeugd en vragen te stellen bij een aantal bizarre, onaangename gebeurtenissen in de familie, waaronder de nog altijd onopgehelderde plotselinge verdwijning van een van zijn ooms, jaren geleden. De romans van Banks (1954) hebben vaak iets gruwelijks, zoals 'De wespenfabriek', waarin een puber zijn sadistische gevoelens op onschuldige slachtoffers uitleeft. Voor 'Het kraaienpad' geldt dat op een subtiele manier evenzeer, maar de sfeer van het boek wordt daardoor slechts ten dele bepaald. Snelle, soms zeer komische verwikkelingen en meer contemplatieve passages wisselen elkaar in hoog tempo af, zonder dat de auteur daarbij in een slip raakt. Zijn beeldende, suggestieve taal fungeert daarbij als smeerolie om de motor soepel te laten draaien.

Kathryn (roepnaam Kate) Telman werkt reeds jaren voor een groot zaken-conglomeraat dat al eeuwen bestaat en vrijwel anoniem opereert. Het bedrijf is goed voor haar geweest: materiële welstand en een boeiend leven zijn haar deel. Dan komt zij op het spoor van fraude en chantage binnen het bedrijf, en raakt zij betrokken bij de overname van een onbetekenend bergstaatje in de Himalaya, met als oogmerk het bedrijf een zetel in de VN te bezorgen. De fraudezaak lost ze op, en ze neemt een besluit dat haar leven zal veranderen en het bergstaatje zal beschermen tegen een al te vijandige overname: ze huwt het staatshoofd. Banks veegt in deze intrigerende roman allerlei subgenres en cliché's bij elkaar. Het lijkt alsof hij een alomvattende pastiche heeft willen schrijven op de business-thriller en het vrouwenboek, en en passant het power feminisme op de hak neemt, gezien de ontknoping. Eventueel is het boek zelfs te lezen als pulp, maar dan met een ruime woordenschat.

Niet Iain M. Banks' beste, maar het blijft wel zeer goed, natuurlijk.

Als er één serie is die illustreert waarom in SF de wereld en de omgeving even goed een personage zijn, dan is het wel Banks' Culture.