Julio Cortázar (1914–1984)

Cortazar gebruikt delen van een comic uit de jaren 70, waarin hij en enkele andere schrijvers (Susan Sontag, Moravia, Octavio Paz) een cameo hebben aan de zijde van superheld Fantomas, als startpunt voor het veroordelen van de multinationals, geheime diensten en overheden die in Latijns Amerika verantwoordelijk zijn voor het instandhouden van dictatoriale regimes en het schenden van de mensenrechten. Het is een zoektocht naar schuldigen en naar een manier om er een eind aan te maken: boeken schrijven, resoluties waarin intellectuelen de machtigen der aarde op het matje roepen, ... ja zelfs superhelden zullen wellicht weinig tot niks veranderen. Al kan een enkele inspirerende daad soms voldoende zijn voor een volk dat maar al te graag op een leider wacht voor het aan een revolutie durft te denken.… (meer)

Ik las dit kortverhaal (60 blz) toen ik amper 17 was, en was toen behoorlijk onder de indruk van het portret dat Cortazar in kort bestek schetste van een geniale jazzmuzikant die zichzelf om zeep helpt door zelftwijfel, drugs en alcohol. Bijna een halve eeuw later herlas ik het, en naast het intrigerend portret kwamen nu ook de filosofische en meta-literaire lagen in beeld, zeker zo indrukwekkend.
De Johnny Carter van het verhaal is blijkbaar gemodelleerd naar saxofonist Charlie Parker (1920-1955), de pionier van de Bebop, die de grenzen van de jazz merkelijk verlegde, maar ten onder ging aan verslavingen en psychoses. Ik heb de indruk dat Cortazar bewust inspeelt op onze fascinatie voor zo’n complexe figuren waarin genialiteit en menselijke zwakheid samengaan, en daarmee de inherente ambiguïteit van elke mens blootlegt. Ambiguïteit is het sleutelbegrip van dit kortverhaal, lijkt me. Getuige daarvan de filosofische onderlaag, die door Johnny zelf expliciet wordt aangebracht met mijmeringen over de relatie tussen tijd en realiteit, en die door Cortazar zelfs stilistisch wordt versterkt door het gebruik van werkwoordtijden die de scheiding tussen verleden, heden en toekomst doen vervagen. De korte mijmeringen intrigeren, maar tegelijk zijn het duidelijk maar aanzetten zijn, losse flodders van inzichten die ons algemeen aanvaarde beeld van de realiteit op losse groeven zet, zonder dat een alternatieve kijk wordt aangeboden. En zo speelt Cortazar nog meer met ambiguïteiten. Naar welke vervolger verwijst de titel bijvoorbeeld? Is het verteller Bruno die als criticus en biograaf jaagt op elk detail over Johnny, of is het Johnny die Bruno een ongemakkelijk gevoel geeft door diens inzichten expliciet in vraag stelt? Of toch Bruno die een welbepaald beeld van Johnny cultiveert, omdat hij aspecten van diens persoonlijkheid niet kan plaatsen:
Ik was al behoorlijk onder de indruk van Jorge Borges, maar de Latijns-Amerikaanse literatuur heeft blijkbaar nog andere grootheden voortgebracht met een ontregelende kijk op de realiteit.… (meer)

Misschien lijkt het werk van Cortazar nog het meest op dat van Kafka, waarbij - en op zodanige wijze dat het bij de lezer geen argwaan, maar juist vertrouwen opwekt - het interne binnenstebuiten gekeerd wordt.

Wanneer je leest over iemand die konijnen braakt, moet er dan - eerder dan herkenning - geen verontrusting overheersen? En moet die herkenning zelf niet verontrustend, eerder dan troostend zijn?
Er is in elk van deze verhalen wel een iets dat elders is, dat niet op zijn plaats lijkt, maar waar - als we er (gesteld dat we die keuze hebben) maar rekening mee houden - best mee te leven valt. Je kan dat psychologiseren: twee mensen die door het onzegbare in hun samenzijn hun huis worden uitgedreven, het kwade dat met welhaast lome tijgerstappen door de geest van een kinderhoofd dwaalt, ... (niet alle literatuur overleeft dat psychologiseren: Kafka wel, Cortazar wel, ...)

Cortazar lezen is niet vrijblijvend, lijkt me. Je gaat meer en anders om je heen kijken. Je gaat zijn boeken verzamelen. Je mompelt: Cortazar, Cortazar, Cortazar, ...

http://occamsrazorlibrary.blogspot.com/2009/11/brief-aan-een-meisje-in-parijs.ht...… (meer)