James Gleick

De informatietheorie van Shannon vormt zowat de kern van dit boek. Shannon koppelde het begrip 'informatie' los van betekenis, zodat het gekwantificeerd kon worden zodat er plots een hele nieuwe wereld openging. Om daar te geraken, neemt Gleick ons mee langs een kronkelig pad dat loopt van tamtam over woordenboeken, de computermodellen van Babbage en Turing en de booleaanse logica. Later volgen nog de biologische informatie opgeslagen in DNA, de quantuminformatietheorie en Wikipedia. En dan heb ik niet alles vernoemd.

Doorheen het hele werk is informatie nauw verbonden met communicatie. Informatie als de boodschap die overgedragen wordt van zender naar ontvanger. Die overdracht gebeurt best zo efficiënt mogelijk, met minimale inspanning en maximaal behoud van betekenis. Daarbij speelt de opkomst van de informatica - zeg maar de informatietechnologie - een essentiële rol. Dat is een duidelijk keuze. Verhelderend is dan ook wat Gleick niet behandelt in zijn boek: de opkomst van de boekdrukkunst, de encyclopedisten, het Mundaneum en alle technieken om informatie te classificeren: van UDC en DDC tot ontologiën of de ontwikkeling van een semantisch web. Informatie als opgeslagen kennis die vindbaar moet zijn, is niet wat Gleick interesseert.

Gleick is een journalist. Hij beschrijft en reconstrueert en is daarbij meer geïnteresseerd in het verleden dan in de toekomst. Hij doet geen poging om vooruit te kijken en je mag van hem ook geen filosofische uitweidingen verwachten, al zetten met name de hoofdstukken over onze zelfzuchtige genen en over de quantummechanica daartoe wel aan. Immers, misschien moeten we de uitspraak 'In den beginne was het woord' wel interpreteren als 'In den beginne was er informatie'. Wat zouden daarvan niet de consequenties kunnen zijn?

Gleick is een uitstekend wetenschapsjournalist, had ik hierboven eigenlijk moeten schrijven. Dat hij duidelijke keuzes maakt, kan niemand hem kwalijk nemen. Zijn boek zet aan tot nadenken en tot verder exploreren. Meer moet dat niet zijn.… (meer)

Na één pagina in Informatie vroeg ik me af hoe ik me door die turf zou worstelen. Maar naarmate ik de bladzijden omdraaide, verliep het lezen sneller en sneller, en voor ik het goed en wel besefte, zat ik in sneltreinvaart mee te genieten met de levensgeschiedenis van talloze figuren uit de wereld van de informatie: Alan Turing, Claude Shannon, George Boole, Samuel Morse, om er enkele te noemen.

Minder evidente figuren krijgen eveneens een plaats in Informatie. Richard Dawkins’ zelfzuchtige genen zijn immers ook gemaakt van bits. Onze ideeën kopiëren en verspreiden zich net als zelfzuchtige genen, en zijn daarbij ook onderhevig aan natuurlijke selectie. James Gleick staat bekend als een uitstekende wetenschapsjournalist. In 1987 verscheen de bestseller Chaos over de ontwikkeling van de chaostheorie. Daarna schreef hij onder meer monografieën over Richard Feynman en Isaac Newton.

Informatie is de titel van zijn nieuwste werk, maar Communicatie ware even goed geweest. Het boek gaat in eerste instantie namelijk over hoe we met elkaar communiceren, maar uiteraard is er geen communicatie zonder informatie. Eigenlijk handelt het boek over een trits van disciplines. Over taal: de Afrikaanse trommeltaal, het alfabet, de geschiedenis van het woordenboek, de invloed van de telegraaf op taal. Over logica: syllogismen, proposities, De Morgan, algebraïsche logica. Over wiskunde: de Verschillenmachine voor de productie van getallentafels, de Analytische machine voor het werken met algebraïsche patronen, de Differential Analyzer van Vannevar Bush, de Kolmogorov-Chaitincomplexiteit. Over mechanica, elektriciteit en thermodynamica. Tot slot zijn er raakvlakken met de psychologie. In welke mate kunnen machines denken of is het enkel nabootsen? Hebben machines echt een geheugen waardoor ze werkelijk kunnen leren?

James Gleick gaat niet alleen in op uiteenlopende disciplines, hij laat ook heel wat genres de revue passeren. Informatie is zowel een geschiedenisboek, een studieboek als een verzameling filosofische essays en biografieën. Zo leest het verhaal over Charles Babbage en Ada Byron als een regelrechte romantische novelle.

Informatie heeft bovenal een elitair karakter. Via opmerkelijke citaten, niet gespeend van een dosis humor, en door eigen uitspraken daagt James Gleick de lezer voortdurend uit tot reflectie. Als je leest hoe — ten gevolge van de extra penny’s die elk woord kostten — men in een telegram al gauw overging tot verkorte versies van algemene frases — gmlt (give my love to), mhii (my health is improving) — dan kun je niet anders dan denken aan ons huidige sms’en en twitteren. Lovenswaardig is dat de auteur die parallellen nooit zelf vermeldt. Het intellectuele plezier van zulke gelijkenissen te ontdekken laat hij volledig over aan de lezer. Het boek is trouwens tout court geschikt voor wie houdt van raadsels, paradoxen en doordenkers.

Sommige informatietechnieken werden in hun eigen tijd gewaardeerd, andere niet. Elke nieuwe informatietechniek bracht haar eigen macht en angst mee. Plato vreesde het schrift. Het zou leiden tot vergeetachtigheid. Bij de komst van de telegraaf maakte men zich zorgen dat dit de dood betekende voor de kranten. Ook vond men dat de telegramstijl ten koste ging van elke vorm van beleefdheid. Bovendien vreesde men dat alle correspondentie open en bloot zou zijn voor het oog van de telegrafisten en andere onbetrouwbare vreemden. Door zulke impliciete allusies op onze hedendaagse manier van omgaan met informatie, vormt het geheel van dit boek zeker meer dan de som van de delen.

In het sterke nawoord spreekt de schrijver voor het eerst in de ik-vorm en gaat hij verder in op het gevoel van infobesitas, iets dat door de eeuwen heen telkens opnieuw opdook bij de introductie van elke nieuwe informatietechniek. Fenomenen als informatiemoeheid en -gulzigheid zijn niet nieuw. Volgens Gleick is er dan ook geen reden tot pessimisme. “Oneindige mogelijkheden is iets goeds, niet iets slechts. Betekenisloze wanorde vormt een uitdaging die ons geen vrees moet inboezemen.” Dat we tegenwoordig zwenken van opgetogenheid — er is op elke vraag een antwoord te vinden — naar ontzetting — wat heb je aan volledige kennis in haar starre volkomenheid — en weer terug, ziet Gleick veeleer als een kans dan als een tarting.

De Engelstalige ondertitel is in deze uitstekende vertaling van Ronald Jonkers niet meegenomen: a History, a Theory, a Flood. Een vloed, zo kun je dit lijvige boek beslist noemen. Voor de informatiejunk is dit een thesaurus, in de oorspronkelijke betekenis van dat woord, een schatkamer, een schets van een wonderlijke wereld. Hier kunnen geen duizend Wikipedia pagina’s tegen… (meer)