Carel ter Linden

Twintig jaar geleden las ik het boek “Zeker weten, voor wie geen grond meer ziet” van de Nederlandse dominee H.M. Kuitert, dat destijds nogal wat stof deed opwaaien, maar nu algemeen vergeten lijkt. Kuitert vatte daarin zijn visie samen dat alle godsdienst “van beneden” komt, alle religieuze voorstellingen zijn het product van het menselijke worstelen met de wereld en het leven; met andere woorden: er is geen transcendentie in de traditionele zin van het woord. Ik herinner me nog dat ik erg teleurgesteld was in het boek; de algemene denktrant kon ik wel volgen, die sloot aan bij mijn eigen overtuiging; toch vond ik dat Kuitert veel te negatief was, het boek was teveel een afscheid van dan een perspectief op iets nieuws.
Dat zelfde gevoel heb ik nu opnieuw bij het boek van Ter Linden. Ook hier weer hebben we te maken met een Nederlandse predikant die heel openlijk afstand neemt van een aantal traditionele geloofsinzichten, ook zijn eigen inzichten van weleer: er is geen almachtige God die ergens boven ons uit torent, er is geen opstanding uit de dood, Jezus was niet goddelijk, enzovoort. Allemaal erg gelijkend op Kuitert dus, al vind ik het eigenaardig dat Ter Linden hem nergens vermeldt. Ook merkwaardig: hij voegt twee hoofdstukjes toe met puur wetenschappelijke uitleg over de evolutietheorie en de stand van de medische wetenschap inzake genetica en dergelijke. Alsof dat voldoende is om alle tegenwerpingen tegen zijn “afscheid van” de mond te snoeren.
Maar Ter Linden zet wel een stapje verder dan Kuitert: hij probeert dit afscheid van te overstijgen, en zoekt naar een nieuwe manier om wat hij waardevol in het geloof te redden. Ten dele slaagt hij daar wel daarin, vind ik. De auteur voert voor een stuk oude kost op: het al tientallen jaren oude inzicht dat de bijbelverhalen (en bij uitbreiding alle religieuze, ook niet-christelijke, verhalen) een bepaalde lectuur van de werkelijkheid zijn, “gestolde ervaring” om nog eens een klassieker van stal te halen; verhalen die erg gekleurd zijn door de context waarin ze tot stand kwamen, zodat we ze constant moeten hertalen naar onze tijd en context. Dat is allemaal erg volgbaar en aannemelijk, maar Ter Linden trekt daar dan ineens de conclusie uit dat we het godsbegrip maar beter schrappen en vervangen door “het Essentiële”, namelijk datgene waar het in dit leven echt omdraait, en hij vertaalt dat dan maar meteen met typische (christelijke?) waarden als trouw, liefde, rechtvaardigheid, enz. En hier smokkelt hij toch weer het “transcendentie”-begrip binnen, vaststellend dat van die waarden een appél uitgaat dat niet vrijblijvend is.
Dit boekje is vreemde lectuur: je ziet Ter Linden worstelen met zijn “afscheid van”, en je ziet hem ook kronkelen om dingen die hij toch waardevol vindt te redden. Dat is menselijk, en in die zin aandoenlijk. En ik volg hem zeker op een heleboel punten, al ben ik geen theoloog en heb ik helemaal geen zicht op de ontwikkelingen op dat domein. Maar net als bij Kuitert voldoet me zijn “alternatief” niet helemaal. Ik begrijp wel waarom hij het begrip “God” wil vervangen door het begrip “het Essentiële”, maar ik word daar niet warm van, ik voel me er niet door gegrepen; het is een rationele oplossing die geen antwoord biedt op een emotionele, diepmenselijke vraag. In die zin blijf ik met Ter Linden op mijn honger.… (meer)