Johan P. Nater

Op 27 en 28 febr. 1942 vond in de Javazee, een zeegebied ten noorden van Java, een zeeslag plaats, de Slag in de Javazee, waarbij een geallieerd eskader bestaande uit schepen van Nederland, Engeland, de Ver, Staten en Australië, de zgn. "Combined Striking Force", die onder bevel stond van de Nederlandse schout-bij-nacht K. Doorman, een Japanse vloot met troepen voor een invasie van Java trachtte te vernietigen. De invasievloot, die bestond uit 41 schepen, werd beschermd door een escorte dat bestond uit twee zware kruisers, twee lichte kruisers en 14 torpedobootjagers onder commando van schout-bij-nacht T. Takagi.
De Geallieerden hadden twee zware kruisers, drie lichte kruisers en negen torpedobootjagers tot hun beschikking. Numeriek waren zij dus niet veel zwakker, maar voor het overige waren de Japanners ten opzichte van de Combined Striking Force in het voordeel.

De Slag in de Javazee bestond uit een dagactie en een nachtactie. De dagactie begon op 27 febr. 1942 om 16.12 uur (plaatselijke tijd) en eindigde kort na zonsondergang. Tijdens de confrontatie waren een Nederlandse torpedobootjager (Kortenaer) en een Britse torpedobootjager (Electra) tot zinken gebracht. De Britse kruiser Exeter was zwaar gehavend en moest onder escorte van een Nederlandse torpedobootjager (Witte de With) naar Soerabaja terugkeren.

In de avonduren werden de geallieerde zeestrijdkrachten verder verzwakt toen de Amerikaanse jagers naar de marinebasis werden teruggestuurd voor brandstof en munitie. Een Britse torpedobootjager (Jupiter) ging ten onder toen deze op een mijn van een eigen mijnenveld liep, terwijl de enig overgebleven jager (Encounter) bevel kreeg naar Soerabaja terug te keren na de overlevenden van de Kortenaer uit zee te hebben opgevist. De twee overgebleven kruisers zetten hun zoektocht naar de Japanse invasievloot voort.

Even voor middernacht ontmoetten zij twee Japanse kruisers, wat de ondergang van het vlaggenschip, de kruiser De Ruyter, met aan boord commandant Doorman, en de kruiser Java betekende. De Perth en de Houston zetten koers naar Tandjong Priok. Bij een poging om in de nacht van 28 febr. op 1 mrt. 1942 uit de Javazee te ontsnappen stuitten zij in de Baai van Bantam op de invasievloot, die daar voor anker ging om troepen aan land te zetten. In het daarop volgende gevecht werden zij na ruim een uur door torpedo's tot zinken gebracht.

Op 1 mrt. 1942 gingen ook de Exeter en twee geallieerde torpedobootjagers ten onder in de Javazee bij een poging naar Colombo te vluchten. Japanse vliegtuigen, zware kruisers en torpedobootjagers brachten de drie schepen met artillerievuur, torpedo's en bommen tot zinken.

De pogingen van de Geallieerden om de landing van Japanse troepen op Java tegen te gaan hadden gefaald.. Voor een groot deel was dit het gevolg van zeer onvoldoende luchtsteun, zowel voor de verkenning als voor de aanval. De Geallieerden waren niet in staat geweest om samen te oefenen en een deugdelijk strijdplan te ontwerpen, zodat de samenwerking zeer moeizaam verliep.

In de zeeslag in de Javazee sneuvelden ruim 1000 man aan geallieerde zijde, waarvan een kleine 900 man Nederlanders, terwijl de Japanners slechts ongeveer 10 man verloren. De hoge verliezen aan Nederlandse zijde waren het gevolg van het feit dat aan boord van de twee Nederlandse kruisers veel munitie ontplofte toen de schepen ten onder gingen. Ook is wel aangevoerd, dat de Nederlandse bemanningen niet over de juiste instelling beschikten. Ze zouden al lichamelijk en geestelijk uitgeput zijn geweest voordat de slag begon. Voorts lijkt het er veel op, dat de overige geallieerden zich aan de strijd trachtten te onttrekken toen het dreigde mis te lopen.

Lit.; Nater, J.P.: Koers 300 vaart 25. De slag in de Javazee (1980).… (meer)