Ng Sauw Tjhoi,

(Boekrecensie door Dirk Nimmegeers, redacteur China Vandaag magazine van de Vereniging Belgie-China) China Express, als het land zelf. Het is ‘op zijn Chinees’, dat nieuwe boek van Ng Sauw Tjhoi: in een sneltreinvaart geschreven om af te zijn precies op 080808. Kleurrijk en complex als het land zelf, vol van grote thema’s en kleine anekdotes. In het nawoord staat de waarschuwing ‘terwijl u dit boek las, werden sommige dingen die erin beschreven staan, achterhaald door de feiten’ en ook dat is tekenend en correct.

China Express gaat erg veel over veranderingen, evenzeer over sensationele stroomversnellingen als over langzame, brede ontwikkelingen. De heftige gebeurtenissen van dit jaar met de rellen in Tibet, de aardbeving, de voorbereiding op de Spelen bepalen mede de sfeer. En ach, hier en daar een constructiefoutje, dat hoort erbij.
Het boek heeft drie delen: een trip naar de Chinese identiteit, met als centrale figuren de auteur zelf, een Belg met Chinese ‘roots’ en Lulu Wang, een Chinese met een schrijversloopbaan in de Benelux. Daarna komt er een reeks reportages, reisimpressies, anekdotes aangevuld met zakelijke informatie. Tjhoi is dan een reisgenoot: de lezer deelt af en toe hilarische ervaringen met hem, in taxi’s en op hotelkamers bijvoorbeeld of ‘leest’ samen met de auteur ‘bij’ over het land waar hij op vakantie is (de geschiedenis van de zijderoute, de economie van de Parelrivierdelta, enz.).

Tussendoor worden we nieuwsgierig gemaakt naar de interviews met Chinese vrouwen en mannen die de auteur onderweg ontmoet of opzoekt. Die staan in het derde en meest informatieve van de drie delen. Ng Sauw Tjhoi verstopt zichzelf bepaald niet. Toch wordt het feit dat we op de hoogte blijven van wat hem drijft en wat er in hem omgaat geen navelstaren. Hij wil naar eigen zeggen niet in, maar mét zijn ‘Chinese verleden’ leven en dat lukt hem aardig. Hij vindt dat een Chinareiziger ‘de intentie moet hebben wat cultuur, politiek en sociale realiteit op te snuiven’.

Lezers die (nog) niet naar ginder kunnen of hun reis al voorbereiden, zullen in het boek een prima gids vinden. De auteur is ook door afkomst, uiterlijk en zijn elementaire kennis van de taal de gedroomde bemiddelaar tussen West en Oost. Hij weet al veel, voelt de betekenis van situaties vanzelf aan en wordt overal als een soort familielid ontvangen, maar hij stelt de vragen en koestert twijfels en vooroordelen die de westerse lezer kan herkennen.

China Express is een project met een hoog pragmatisch gehalte, allicht ook een invloed van de Chinees die binnenin de auteur woont. Het boek is mede uitgegeven door de Belgische zender Radio 1 en het vormt met de reportages en de blog van Ng Sauw Tjhoi op de VRT-site een geheel. Dat is een groot voordeel: je kunt reportages tegenwoordig herbeluisteren, maar veel mensen vinden herlezen nuttig en zullen het boek als aanvulling op de uitzendingen waarderen. Radio is levendiger, maar van een boek blijft de inhoud beter hangen en je kunt het met een concreter resultaat telkens weer raadplegen.

De snelheid waarmee de radiojournalist zijn aantekeningen heeft moeten verwerken en aanvullen hebben hier en daar fouten (de naam van de Chinese premier wordt verkeerd gespeld) of herhalingen (twee anekdotes in Xinjiang komen twee keer langs) opgeleverd. Het caleidoscopische karakter van het middenstuk wordt van een aantrekkelijk voordeel ook wel eens een irritant nadeel, als je je afvraagt wie er in een gesprek precies aan het woord is of als het boek zelf wat met zijn identiteit in knoop ligt (ik-document? reisverhaal? bundel met politieke artikels?).

In sommige politieke stukjes zoals over de Culturele Revolutie, de Tibetaanse separatisten of de decollectivisering van de landbouw moet het boek noodgedwongen een ingewikkelde problematiek zo oppervlakkig behandelen dat het wat propagandistisch kort door de bocht gaat. Je zou wensen dat de auteur ze weggelaten had of opgespaard voor een apart boek over deze thema’s.

Ng Sauw Tjhoi doet verder soms wat te veel zijn best om te benadrukken dat hij net zomin als de doorsnee lezer vrij is van vooroordelen tegen ‘de communisten’, wat zorgt voor enkele storende karikaturale uitspraken. De balans slaat echter overduidelijk door naar de sterke punten.

China Express is een boek waarin boeiende Chinezen via de reporter uit Europa kunnen overbrengen wat ze de wereld willen vertellen en waarin ze hun verhaal kwijt kunnen. Dat verhaal bevat zowel negatieve als positieve oordelen over hun leven en hun land. Het boek is op die manier absoluut geen onkritische lofzang, maar het biedt een prettig leesbaar en zeer gevarieerd tegengeluid voor het eenzijdig negativisme waarmee de media meestal het publiek bestoken. Je krijgt contact met jongeren, vijftigers, arbeiders, milieuactivisten, ambtenaren, journalisten, leraren, boeren, taxichauffeurs, atheïsten, moslims enz...
Het beeld ontstaat van burgers die redelijk tevreden zijn over hun materiële welvaart en de vrijheid om zelf je lot te bepalen, mensen die zeker zijn van zichzelf, maar zich ook voorzichtig heen en weer bewegen tussen traditie en moderniteit. De meeste gesprekspartners zijn (soms zeer) kritisch over partij en regering, maar huiveren voor extremisme.

Wat enkele Oeigoeren in Xinjiang Tjhoi toevertrouwen over hun vreedzaam samenleven met andere bevolkingsgroepen en hun afkeer voor separatisten komt overwegend als geloofwaardig over.

China Express is een open boek over twijfels en vragen die niet allemaal of helemaal worden beantwoord: over de vakbonden, het milieu, het politieke systeem. De auteur vraagt zich af wat nu typisch Chinees is (onder andere ook in zijn eigen gedrag) en wat evengoed in andere culturen voorkomt of algemeen menselijk is en in hoeverre de cultuur of de tradities een verklaring bieden voor wat hij waarneemt. De lezer krijgt hierbij de kans om zelf een en ander in te vullen en op het gebodene voort te borduren.

Uit de interviews, waarvan er ook interessante in deel twee zitten, haal je vele nieuwe gegevens die bij ons onderbelicht of genegeerd worden. Informatie over lonen en bonussen, sociale zekerheid en belastingen, rolpatronen en huwelijk. Nog wat voorbeelden: de regering laat meer en meer ruimte voor ngo’s die actief zijn tegen milieuvervuiling of die arbeiders voorlichting geven over hun rechten. De staatstelevisie moet terdege rekening houden met kritische kijkers en journalisten en met de concurrentie van nieuwe media zoals South Media Group, die bij de aardbeving meer aandacht schonken aan de ineengestorte scholen dan aan de overheidsinitiatieven.

Ook in China heb je nieuwe samenlevingsvormen; in Lanzhou dat beslist geen uitstalraam was voor de Olympische Spelen nemen ze toch maatregelen zoals in Beijing, omdat ze zich willen ontdoen van de titel van meest vervuilde stad; in Guangzhou, de meest geliberaliseerde stad, is een lokale arbeidswetgeving ontwikkeld die voor de rest van het land als voorbeeld van een sociaal beleid zal dienen, enz. Een aantrekkelijke extra zijn de vele exclusieve kleurenfoto’s van het persagentschap Xinhua en van Ng Sauw Tjhoi zelf, opvallende en vaak veelzeggende opnames die je even laten doordenken: veel menigtes, enthousiast voor de doortocht van de olympische vlam of klaar om met de trein duizenden kilometers te reizen op bezoek bij de familie rond het Chinese lentefeest, het nieuwjaar.
In Lanzhou, voor het ‘arbeiderspaleis’, hurkt een peinzende man met een panamahoed op; het congres van de communistische partij wordt geopend met een wervelende show van staalarbeiders en meisjes in klederdracht. Laten we de dames op de cover niet vergeten, wie dat zijn en wat ze vertegenwoordigen lees je in het voorwoord.

China Express zal veel verschillende soorten lezers aanspreken en elke lezer op meer dan een manier. Het moet lukken om het boek in één ruk uit te lezen, maar je kunt er net zo goed in grasduinen, afgaand op de intrigerende titeltjes in de inhoudsopgave. Een van de verhalen die bijblijven staat op de pagina’s 91 en 92. De dag na de aardbeving in Sichuan willen duizenden migranten naar huis om te redden en te helpen. Een busmaatschappij heeft de prijzen van de kaartjes bijna verdubbeld. Er ontstaat een massale protestactie. De politie grijpt in maar op een vriendelijke wijze...

Het is een filmpje met allerlei beelden erin: de reusachtige uitdagingen, de rampen die het land kunnen treffen, de tegenstellingen tussen hebzucht en solidariteit, tussen de huiver voor chaos en de normale menselijkheid, maar ook de tegenstelling tussen het imago dat de Volksrepubliek in het Westen heeft en de realiteit van de Chinezen die nu eens ontspannen en vrij ademend de weg van het gezond verstand en het harde werken kunnen nemen en zich dan weer moeten verzetten en opkomen voor hun eigen rechten, maar ook voor hun land.

Dirk Nimmegeers, red. China Vandaag

Boek: China Express, door Ng Sauw Tjhoi (Deel 1 - ‘China on my Mind’, samen met Lulu Wang) Co-editie VRT Radio 1, Brussel en Uitgeverij EPO, Berchem, 2008 Isbn 978 90 6445 492 9 Paperback 15 x 22,5 cm 392 pagina’s, waarvan 48 pagina’s kleurenfoto’s Boekhandelsprijs: 21,00 euro… (meer)