Otfried PreußlerBesprekingen

Een tovenaarsleerling die geschokt is door de gruwelijke consequenties van de duistere praktijken van zijn meester, weet door de liefde van zijn meisje de kwade machten te overwinnen.

Meester van de Zwarte Molen – Otfried Preussler

Genre:
Dit boek valt onder low-fantasy. Er gebeuren onrealistische dingen in een normale, voorstelbare wereld. Iedereen weet hoe een (water)molen eruitziet, er wordt gesproken over dorpen, bossen en een moeras. Tegelijkertijd speelt de zwarte tovenarij een belangrijke rol. Er wordt geen volledige nieuwe surrealistische wereld geschapen.
Dit boek kan men scharen onder meerdere subgenres. Na enige research blijkt het boek gebaseerd te zijn op een sage. Een zekere Schadowitz (een cavalarie-officier) heeft voorkomen dat de Turken de keurvorst gevangen zouden nemen en hij is daarvoor geëerd. Door zijn zonderlinge gedrag werd gedacht dat hij kon toveren. Krabat was een naam voor Kroatische soldaten die onder Napoleon dienden. Krabat wordt als volksheld gezien. De Meester van de Zwarte molen zou een literaire bewerking van dit boek zijn.
Het valt ook te beargumenteren dat dit boek onder het subgenre ‘Griezel’ valt. Het verhaal speelt zich af in een mysterieuze omgeving. Er is een moeras en een donker bos. De molenaar wordt als een enge eenogige man met een lapje voor zijn oog omschreven. De jongeren in het boek moeten het kwade overwinnen om hun vrijheid terug te krijgen. Dit is typisch in griezelverhalen.

Tijden:
Het boek bestaat uit drie delen (drie jaren). In elk deel heeft de hoofdpersoon zich naar een nieuwe rol in het verhaal ontwikkeld. Van leerjongen, naar molenaarsleerling, naar metgezel. Elk deel staat voor drie jaar, want op de molen staat ieder jaar voor drie jaar. Het boek is chronologisch. Wel denkt de hoofdpersoon vaak terug aan dingen die in het verleden gebeurd zijn.

Inhoud:
Krabat wordt door stemmen van pratende raven naar de zwarte molen geleid. Daar wordt hij uitgenodigd door een enge, eenogige man in donkere kleding om als molenaarsleerling toe te treden. Krabat wil wegrennen, maar ontsnappen gaat niet meer. Krabat wordt gedwongen om toe te treden tot een gezelschap van elf andere jongens. Ze verrichten slopende werkzaamheden. Het pentagram dat vaak terugkomt in het boek staat symbool voor slavernij aan de Meester. Het pentagram zorgt voor een betovering die de werkzaamheden verlicht. Dit teken zetten zij bijvoorbeeld iedere keer met pasen op elkaars hoofd, en ook bij het helpen van Krabat (door Tonda) en Lobosch (door Krabat) wordt het pentagram gebruikt om het werk snel gedaan te krijgen. Later in het verhaal zet Juro een pentagram met een cirkel erdoor als teken dat ze even uit de aandacht van de meester ontsnapt zijn.
De leerlingen leren spreuken, en leren zichzelf transformeren of onzichtbaar maken. Zo bedriegen ze vee kopers die op de markt een os komen kopen. Ze veranderen zichzelf in een os en verkopen zichzelf, om vervolgens, nadat het geld binnen is, weer als een raaf weg te vliegen. Krabat realiseert zich dat hij door tovenarij macht heeft over andere mensen. Iets wat mooi is om na te streven. Of toch niet? Krabat twijfelt hierover in het boek. Tenslotte was hij een simpele bedeljongen. De molenaar gaf hem eten, een dak boven zijn hoofd, en hij leerde ook nog eens wat.
Naarmate Krabat ouder wordt komt hij steeds meer te weten over de mysterieuze gang van zaken bij de molen. Zo komt hij erachter dat er ieder jaar één van de jongens moet sterven. Deze wordt vervangen door een nieuwe leering. Dit schijnt een afspraak te zijn van de molenaar met de man die 1x per maand langskomt. De molenaar moet ieder jaar een jongen opofferen aan de Peetoom. Iedere maand werken de jongens voor de Peetoom. Ze slepen zakken vol met (menselijke?) materialen richting de zevende maalgang, die nooit gebruikt wordt voor graan. Het wordt in het boek niet duidelijk wat hier precies gebeurt. Zelfs de molenaar is bang voor de Peetoom.
Krabat krijgt steeds meer het gevoel dat hij in de gaten wordt gehouden door de meester. Ook zijn liefde voor de kantorka kan hij hierdoor misschien niet meer geheim houden. Omdat Krabat de meest belovende leerling is krijgt Krabat privileges. Hij mag vrij nemen op zondag en de meester vraagt hem zelfs als zijn opvolger. Krabat zou rijk en machtig kunnen worden. Hij zou niet sterven en kon meebepalen wie van de jongens wel zou sterven. Na enkele jaren zou hij een andere leerling als opvolger kunnen kiezen en zelf een rijk en machtig leven leiden. Krabat wees dit voorstel af. Hij wilde niet verantwoordelijk zijn voor de dood van een van de medegezellen. Hij wilde weg, en ging daarvoor een andere manier inzetten. Als hij dat niet deed, zou ook hij dood eindigen. Hij wist dat hij na zijn ontsnapping niet meer zou kunnen toveren. Dat nam hij op de koop toe. De tovenaar gaf hem acht dagen bedenktijd en ontnam hem zijn toverkrachten. Na hard werken en vele nare dromen bleef Krabat toch bij zijn besluit. Hij zou niet de opvolger worden.
In de tussentijd was Krabat verliefd geworden op de Kantorka. In het boek spreekt hij haar weinig maar er is wel sprake van liefde. De enige manier om de molenaar te verslaan is als een meisje dat van je houdt je kan redden, vertelt Juro aan Krabat. Omdat Krabat geweigerd had de molenaar op te volgen zou hij de volgende leerling zijn die opgeofferd zou worden. Samen met Juro bedacht hij een plan. Door zijn geliefde kon hij ontsnappen. Hij had erover gelezen in de Koraktor (Sorbische verzamelnaam voor toverboeken). Het meisje moest de juiste jongen uitkiezen terwijl zij in de gedaante van raven waren. Uiteindelijk bleek de proef iets anders te zijn. De Kantorka moest geblinddoekt Krabat uit de rij jongens selecteren. Als dat lukte hadden ze de molenaar verslagen. Ze voelde Krabat vanwege zijn angst, angst om haar te verliezen. Ze koos Krabat en daarmee had ze hem gered. De molenaar zou sterven en de molen zou in vlammen opgaan. Ze waren vrij.

Literaire kwaliteit

Round vs. flat character
Het karakter van Krabat is zeer nauwkeurig uitgewerkt. Zijn denkwijzen en dromen worden nauwkeurig beschreven en hij zijn ontwikkelingen zijn daarom duidelijk voor de lezer.
Hij maakt duidelijk een ontwikkeling door in het boek. Waar Krabat begint als naïef persoon die blij is met wat hij in de schoot geworpen krijgt, krijgt hij steeds meer zicht op wat hij wil als persoon en maakt beslissingen die hij daarvoor moet maken.

Geloofwaardigheid
Het boek is geloofwaardig. Hoewel er natuurlijk surrealistische dingen gebeuren in het boek, klopt het verhaal wel. Het zou kunnen dat iemand twaalf jongeren onderdrukt en als slaven onderwerpt aan zijn macht. Wat ongeloofwaardig is, is dat er zo’n grote liefde kan ontstaan tussen de Kantorka en Krabat, aangezien ze elkaar nauwelijks hebben gesproken. Waarom zou iemand dan toch zijn leven op het spel zetten?

Openheid
Er zit een diepere laag in het boek. Het boek kan oppervlakkig gelezen worden als een avonturenverhaal, maar men kan ook er andere invulling aan geven. In het boek komt een moreel dilemma naar voren. Krabat heeft het goed, hij heeft een dak boven zijn hoofd, eten en vrienden en leert ook nog eens toveren, maar hij heeft geen vrijheid. Hij zit gevangen in de wil van de molenaar, maar kan daarmee wel machtig worden door de zwarte kunst. Hij kan anderen misleiden en rijk worden. Het boek staat in teken van slavernij. De jongens zijn onderworpen aan de meester. Zonder de meester beschikken zij niet meer over de toverkunsten. Uiteindelijk moet Krabat kiezen tussen een leven waarin hij zelf keuzes mag maken en vrij kan leven met zijn geliefde, of voor een leven waarin hij macht en geld zal hebben, maar niet vrij zal zijn. De liefde en vrijheid overwint uiteindelijk. Het boek roept vragen op bij de lezer en veel dingen worden gaandeweg duidelijker, naarmate de hoofdpersoon zich ontwikkelt. Dit is knap gedaan. Het blijft voor mij wel raadselachtig wat de verhouding is tussen de Peetoom en de molenaar. Het einde past minder goed bij de rest van het boek. Het is een simpel alles komt goed einde en ze leven nog lang en gelukkig.

Ter info: het boek is bekroond met de zilveren griffel in 1973.

Thema’s
- Vrijheid vs. Onderdrukking
- Liefde
- Oplichting (makkelijk geld verdienen met toverkracht vs. een werkend leven)

Symbolen
Pentagram: symbool van de duivel, onderwerping
Raaf: voor christenen was het een vogel die op het aas afkomt, oftewel het kwaad dat mensen verblindt. Het symbool van de zonde. In tegenstelling tot de witte duif, die de goedheid belichaamt.

Lezersfunctie
Het boek is geschikt voor ontspanning (het avontuur), het heeft een creatieve functie (de fantasie van de lezer wordt geprikkeld door alle surrealistische gebeurtenissen) en het kan een reflecterende functie hebben (wat vind ik belangrijk in het leven?).

Niveau
- Het boek bevat redelijk wat ouderwetse woorden en langere zinnen.
+ Het is chronologisch dus het is wel goed te volgen en het boek is opgedeeld in drie delen. Dit geeft structuur aan de lezer. In ieder hoofdstuk vervult de hoofdpersoon een nieuwe rol en ontdekt de hoofdpersoon meer dingen.
- Er worden veel namen gebruikt in het boek, dit kan het weer wat moeilijker maken. Zeker omdat het ook nog vreemde namen zijn.
- Ook bevat het boek wat herinneringen waardoor de structuur weer iets ingewikkelder wordt.
+ Het goed en het kwaad is duidelijk verdeeld in het boek.
- Het verhaal speelt zich af in een voor de kinderen onbekende omgeving. Het wordt wel gedetailleerd omschreven. Het doet dus beroep op het voorstellingsvermogen van kinderen.
Al met al denk ik dat het boek goed te lezen is door kinderen van 13 jaar en ouder. Ze moeten wel redelijk ontwikkeld zijn in lezen om het verhaal goed te kunnen begrijpen. Voor jongere kinderen kan het verhaal iets te eng zijn. Erg bangige kinderen kunnen het boek beter op latere leeftijd lezen.

Ook weer zo'n mysterieus, spannend verhaal. Niet alles wordt uitgelegd. Ik heb het vele malen herlezen. In Duitsland is er een film van gemaakt, Krabat. De film komt nu eindelijk ok in Nederland uit. Lezen en/of kijken!

tovenaars / Als twaalfde leerling belandt Krabat op de molen van de Meester: een leerschool van zwarte kunst. Veel van wat daar gebeurt staat hem tegen. Dankzij eigen inzet, de hulp van vrienden en vooral de liefde van een meisje lukt het hem de Meester te verslaan. Het boek bestaat uit drie delen: eerste jaar (12 hoofdstukken), tweede jaar (negen hoofdstukken) en derde jaar (12 hoofdstukken) en heeft een harde kaft. De royale zetting en de onderverdeling in zoveel hoofdstukken maken het prettig leesbaar. In veel sterkere mate echter bepaalt de inhoud de leesbaarheid. Het verhaal is spannend, geheimzinnig, griezelig en ontroerend. Al speelt het in Saksen omstreekt 1900, toch is het tijdloos, omdat het thema van alle tijden is. Dat thema is de strijd tussen goed en kwaad, waarbij het kwaad de macht bezit. Die macht weerstaat Krabat, niet als superheld, maar als "gewoon" mens, vaak vol angst. Het boek appelleert aan het beste in ieder mens zonder valse sentimenten. Het is een boek vol hoop; uiteindelijk kan het goede overwinnen.

Als kind gelezen en daarna nog vele keren. Geweldig, sprookjesachtig boek.

Een uit het Duits vertaald jeugdboek uit 1972, dat bij ons de Zilveren Griffel kreeg (1973).

Dit verhaal is een variant op het thema van de tovenaarsleerling die in opstand komt tegen de meester. Het is gebaseerd op verschillende volksverhalen uit het verre Oosten van Duitsland en speelt zich af in de tijd van de Dertigjarige Oorlog. Hoofdpersoon is de weesjongen Krabat die leerjongen wordt op een molen diep in de bossen van Bohemen . De molen blijkt een school voor zwarte kunst te zijn waarvan de leerlingen niet kunnen weglopen. We volgen Krabat en zijn elf lotgenoten drie jaar lang. Elk jaar moet er één van hen sterven in de plaats van de molenmeester/tovenaar die anders zelf door “peetoom” (de duivel) wordt omgebracht.
We maken mee hoe de dingen langzaamaan duidelijk worden voor Krabat, hoe hij twee vrienden verliest, hoe hij uiteindelijk zelf zal moeten sterven, iets dat alleen verhinderd kan worden als een meisje dat van hem houdt zijn vrijlating komt eisen. Waarmee ook meteen alle macht van de tovenaar gebroken zal zijn.
Maar hoe moet dat als je niet weg kunt komen?

Ik vond het een mooi verhaal over afzien, verlies, loyaliteit en de macht van de liefde. Maar lees het wel eerst zelf, voor je het je jonge kind geeft.
Otto Preussler is een zeer bekend kinderboekenschrijver. De verfilming van dit verhaal gaat op 9 oktober in Duitsland in pemière: http://www.preussler.de/index1.htm (Linksonder “News” aanklikken, fraaie trailer!)

In een online-discussie kwam de naam van dit boek op en aangezien dat eigenlijk op mijn lijst ‘kinderboeken van vroeger die ik wil hebben’ heb ik het meteen aangeschaft en gelezen. Het is het is nog net zo’n heerlijk boek als ik in herinnering had van vroeger.

Spannend, afwisselend, pakkend en een beetje donker… Niet te ingewikkeld taalgebruik en ik denk dat de meeste kinderen vanaf een jaar of 8,9 hier helemaal weg van zijn als ze van spannend houden en niet te snel bang worden.

Het gaat over Krabat, een weesjongen die leerjongen wordt bij een molenaar/tovenaar. Dat lijkt eerst heel goed uit te pakken, maar langzaam worden de bedreigingen in zijn omgeving hem duidelijker – en dan is het eigenlijk al te laat.