Andrew Roberts (1) (1963–)

De onderlinge verhouding tussen de Geallieerden, militairen en politici, is één van mijn favoriete thema’s van de Tweede Wereldoorlog.
Naarmate dit conflict meer in het verleden verdwijnt, komen dagboeken, persoonlijke documenten en ooit streng geheime rapporten in de openbaarheid.
Naast de vier hoofdpersonages (Roosevelt, Churchill, Marshall en Brooke) schetst Andrew Roberts ook nog de rol van vele “mindere goden” in de geschiedenis van WO II.
(Toevallig uitgelezen op de 75e verjaardag van het overlijden van FDR.)… (meer)

Op 21 Juni 1942 vond de eerste ontmoeting plaats tussen het viertal mannen dat het onderwerp vormt van dit boek. Churchill was samen met zijn hoogste militair Alan Brooke naar Amerika gereisd voor dringende besprekingen met Theodore Roosevelt en George Marshall, de belangrijkste man in het Amerikaanse leger. De oorlogskansen stonden niet goed. Japan had de hand gelegd op Indonesië, Singapore en de Filipijnen, Duitsland maakte zich op voor een nieuw en mogelijk beslissend zomeroffensief richting de oliebronnen in de Kaukasus en maandelijks werden meer transportschepen door onderzeeboten gekelderd dan Britse en Amerikaanse werven konden bijbouwen. Op de dag van de ontmoeting zelf tenslotte sijpelde het bericht door van de val van de Noord-Afrikaanse havenstad Tobroek en de overgave van 35.000 Britse soldaten die dit fort hadden moeten verdedigen. Rommel leek klaar te staan om op te rukken naar het Midden-Oosten.

Tussen de vier mannen ontspon zich op die dag in New York een dialoog over hoe de oorlog te winnen, die zich de drie daaropvolgende jaren zou voorzetten. Soms door middel van directe ontmoetingen tussen de protagonisten, soms door brieven, vaak door middel van indirecte communicatie via tussenpersonen. Roberts doet hiervan nauwgezet verslag, waarbij hij gebruik maakt van nog niet eerder ingeziene primaire bronnen als dagboeken en notulen gemaakt tijdens de vergaderingen van het Britse Oorlogskabinet.

Aanvankelijk konden de Britten hun visie doordrukken. De westelijke geallieerden zagen af van een vroege landing in West-Euopa in 1942 of 1943, waarop de Amerikaanse legerleiding sterk aandrong om het Russische front te ontlasten. De Britten daarentegen, die na de ervaringen van de veldtocht in Frankrijk in 1940 een heilig ontzag hadden voor de Wehrmacht, vreesden een bloedige mislukking. De indirecte benadering die zij voorstonden, kreeg –soms heimelijk- steun van Roosevelt, die daarmee inging tegen Marshall en zijn eigen militaire staf en leidde tot de landingen in Noord-Afrika en later op Sicilië en in Italië. In de loop van 1943 verschoof langzaam het machtsevenwicht tussen de twee bondgenoten, vooral door het steeds grotere aandeel –zowel materieel als in manschapen- dat de VS voor zich opnam in het voeren van de oorlog. Marshall, nu wel gesteund door Roosevelt, kreeg daardoor meer en meer grip op de zaak. Hij zorgde ervoor dat een invasie van Normandië in het voorjaar van 1944 de absolute topprioriteit werd, ook al had dat tot gevolg dat er minder middelen overbleven voor andere zaken, zoals het offensief in Italië of een eventuele invasie van de Balkan (een dada van Churchill).

Roberts is van mening dat deze gang van zaken –het primeren eerst van de Britse en daarna van de Amerikaanse visie- in hoge mate fortuinlijk was voor de geallieerden. De Britten hadden volgens hem gelijk dat de kans van slagen van een landing voor 1944 gering was; de Amerikanen hadden het bij het rechte eind dat een grote invasie in West-Europa uiteindelijk noodzakelijk was en dat knibbelen aan de randen van het Nazi-rijk alleen niet genoeg zou zijn om Hitler ten val te brengen.

Naast een studie in strategie is Masters and Commanders ook een fascinerende kennismaking met vier persoonlijkheden. Verreweg de meeste aandacht gaat daarbij naar Winston Churchill en Alan Brooke en hun interactie. De omgang tussen de twee mannen was vaak moeizaam, conflicten frequent. Brooke bewonderde Churchill maar twijfelde sterk aan diens strategisch inzicht en verzette zich met hand en tand tegen wilde plannen als een invasie van het noorden van Noorwegen of Sumatra. ‘Without him England was lost for a certainty’, verzuchtte Brooke na de zoveelste nachtelijke bijeenkomst, ‘with him England has been on the verge of disaster time and again.’

Wat Churchill over Brooke te zeggen heeft, is al even tweeslachtig: ‘“When I thump the table and push my face towards him what does he do? Thumps the table harder and glares back at me. I know these Brookes – stiff-necked Ulstermen and there's no one worse to deal with than that!”
Desondanks plaatste Churchill hem aan het hoofd van het Britse leger op een moment dat hij ook een ja-knikker of in ieder geval een volgzamer iemand had kunnen kiezen. In de contacten tussen Hitler en zijn generaals was er nooit ruzie, schrijft Roberts, omdat niemand de moed had hem de waarheid te zeggen. Churchills keuze voor iemand die dat wel durfde, toont zijn grootheid.… (meer)

Deze dubbelbiografie ligt in de traditie van de parallelle levens van Plutarchus. In plaats van een oude Romein en Griek, staan de beroemdste Brit en Fransman van hun tijd tegenover elkaar. Roberts concentreert zich daarbij op enerzijds een vergelijkende karakterstudie, anderzijds de interactie tussen de twee mannen. Wat zij privé van elkaar dachten, hoe zij zich in het openbaar over elkaar uitten, en natuurlijk hoe zij elkaar bestreden, eerst indirect –Napoleon’s maarschalken tegen Wellington in Spanje- maar uiteindelijk in een rechtstreekse confrontatie op het slagveld van Waterloo.

Wat die mening over elkaar betreft –het minst interessante deel van het boek -, die gaat van goed naar slecht. Napoleon is aanvankelijk vol lof over zijn tegenstrever, maar na 18 juni 1815 komt er geen goed woord over de hertog meer uit zijn mond. Naast het feit dat hij een slecht verliezer is, komt daarbij zijn overtuiging –ongefundeerd en onterecht- dat Wellington persoonlijk verantwoordelijk is voor zijn verbanning naar St. Helena. Wellington op zijn beurt schat Napoleon hoog in, maar verandert van gedachten wanneer hij hoort dat in Napoleon’s testament een aanzienlijk bedrag is toebedeeld aan de Franse officier die in 1818 uit wraakgevoelens een aanslag op hem heeft gepleegd.

Veel boeiender is Roberts’ vergelijking van de persoonlijkheden van de twee mannen, vaak tegenover elkaar gesteld als antipoden. De Engelse gentleman tegen de Franse schurk en straatvechter bijvoorbeeld, of, vanuit een ander perspectief bekeken, de passionele Corsicaan tegen de Britse droogstoppel. Uit Roberts relaas doemt een ander beeld op, namelijk dat van twee mannen die sterk op elkaar lijken. Beiden zijn tot op zekere hoogte self-made, intelligent maar wars van alle theorie, in hoge mate efficiënt en als het moet volkomen meedogenloos. Beide mannen kunnen slecht om met kritieke en zoeken de oorzaak voor hun eigen fouten bij anderen. Beiden worden –en dat is misschien wel hun meest wezenlijke gelijkenis, aldus Roberts- gedreven door een grenzeloze ambitie.

Roberts ziet het verschil tussen de twee veldheren dan ook niet zozeer in hun persoonlijkheden, maar in het systeem waarin ze functioneren. Napoleon heeft veel meer bewegingsvrijheid als onbetwistbaar staatshoofd van een door hem zelf gevormd en bestuurd staatsbestel. Wellington is gebonden aan de conventies en verplichtingen van de Britse republikeinse monarchie (om het zo maar te zeggen) en dient verantwoording af te leggen aan het parlement. Dit perkt zijn mogelijkheden in, maar behoedt hem ook voor excessen en fatale blunders, zoals Napoleon’s veldtocht tegen Rusland. Of om het in de woorden van Roberts te zeggen: ‘the (admittedly prosaic) moral….is that it is better to be perhaps incompetently governed by free and changable institutions than to be well governed by those who cannot be removed constitutionally.’… (meer)