Sommige gedachten zijn zo krachtig en diepgaand dat ze een eigen leven gaan leiden. Dat geldt zeker voor een aantal begrippen uit de filosofie van Nietzsche zoals `Dionysisch' en `Apollinisch', de eeuwige wederkeer en de `Übermensch'. Nietzsche formuleerde zijn gedachten bovendien met een grote, provocerende scherpte. Hij was a.h.w. bezeten van zijn denken. Als men bekijkt hoe sommige delen van zijn oeuvre ontstaan zijn, kan men moeilijk over iets anders dan een roes spreken.

Safranski begint zijn werk over deze gepassioneerde filosoof met het aanstippen van de twee hartstochten die Nietzsche zijn hele leven hebben beziggehouden: de muziek en het immense. Nietzsche worstelde reeds als gymnasiast in een aantal autobiografische opstellen met het immense van zijn eigen leven. Daarbij ervoer hij zichzelf eerder als een “dividuum”, dan een “individuum” omdat hij bij zichzelf een pijnlijke scheiding waarnam tussen zijn ik en zijn leven. Al heel vroeg had Nietzsche de overtuiging dat de mens zichzelf moet vormen om dichter van zijn leven en baas over de eigen deugden te worden. Een dergelijke zelfwording heeft echter het karakter van een worsteling. Zijn leven lang heeft Nietzsche strijd geleverd met zijn eigen aard, zijn `eerste natuur', zijn komaf, lot en karakter en poogde hij die te overwinnen door een krachtige `tweede natuur' te cultiveren, waaruit een aantal van zijn vermeende zwakheden zorgvuldig verwijderd waren. Ten diepste echter is het zijn zelf een wonde, dat “alleen als esthetisch fenomeen gerechtvaardigd kan worden”.

Vandaar is de passie voor het esthetische als tweede constante in Nietzsches leven te begrijpen. Maar in tegenstelling tot de gangbare visie die in cultuur de overwinning op de barbarij ziet, ontdekt Nietzsche de wreedheid die aan de basis ligt van elke cultuur. De kunst biedt geen troost voor het onrecht in de wereld, maar voegt er in tegendeel nog een onrechtvaardigheid aan toe. Om een grote cultuur te krijgen moeten de gewone mensen zich ondergeschikt maken aan het welzijn van de hoogste enkelingen. Zij zijn de lichtbeelden van een hogere cultuur. In de klassieke oudheid was de maatschappij eerlijk genoeg om deze wrede ondergrond niet te ontkennen of verhullen. Men gaf openlijk toe slaven nodig te hebben. Volgens Nietzsche heeft elke maatschappij vlijtige handen nodig die voor een geprivilegieerde klasse de materiële voorwaarden creëert om een hoge cultuur tot stand te brengen. Daarom ook zal Nietzsche hard van leer trekken tegen de democratie. Als de smaak van de massa triomfeert verdwijnt na de dood van God alle resterende zin. Socialistische utopieën maken het lijden van de massa bovendien alleen maar groter door hen het waanbeeld van een rechtvaardige wereld voor te spiegelen.

Safranski volgt de grote thema's van Nietzsches denken doorheen zijn leven en geeft er op die manier een context aan. Nietzsches hermunting van alle waarden, de eeuwige wederkeer, de gedachte aan een `overmens', (vertaling van Mark Wildschut), het gevecht tegen de decadentie en zijn aanvallen op het christendom komen uitvoerig aan bod, maar ook de link met de belangrijke gebeurtenissen van zijn leven, zoals zijn vriendschap en breuk met Wagner, de moeilijke omgang met zijn familie, de relatie met Lou Salomé en zijn gevoel niet de eer te krijgen die hem toekwam. Toch blijft de klemtoon altijd op het denken van Nietzsche liggen. Deze aanpak maakt het bovendien mogelijk zowel de evolutie als de samenhang van zijn filosofie te tonen. Daarbij laat Safranski de filosoof voortdurend zelf aan het woord. De sympathie voor Nietzsche die uit het hele boek spreekt, staat echter een kritisch oordeel niet in de weg.

In het slothoofdstuk laat Safranski zien hoe snel Nietzsches denken zijn weg heeft gevonden naar een hele schare van denkers. De erkenning die hij tijdens zijn leven zo verlangde, maar hem grotendeels onthouden werd, kreeg hij des te meer na zijn dood. Tijdens de eerste wereldoorlog werd zijn Zarathoestra, samen met de evangelies en Goethes Faust voor de soldaten gedrukt. In de lijst van mensen die door hem beïnvloed werden, bevinden zich tal van grote namen zoals de filosofen Bergson, Heidegger, Jaspers, Adorno, Horkheimer en Foucault, de auteurs Ernst Jünger en Thomas Mann, maar ook enkele nazi-ideologen. Tot vandaag blijft Nietzsche filosofen en schrijvers inspireren en houdt de stroom van Nietzsche-studies aan.

De lezer moet van deze studie geen verrassende nieuwe inzichten verwachten. Wel ademt het hele boek een grote degelijkheid en grondigheid uit, waardoor het bijzonder geschikt is als inleiding in Nietzsches denken. Met Nietzsche. Een biografie van zijn denken heeft Rüdiger Safranski in elk geval een waardige opvolger van zijn Schopenhauer- en Heideggerboeken geschreven.

Knappe introductie tot leven en werk van Nietzsche. Basiswerk, me dunkt. ( )