‘Ik heb nog nooit aan een god geschreven.’ Hij is er niks te vroeg mee om het een keer te doen, Cees Nooteboom wordt volgende zomer tachtig. Het idee bereikt hem, bij een glas champagne, in een restaurant aan de Münchense Viktualienmarkt, als hij er op een zonnige winterdag geheel vervuld raakt van een boek van Sándor Márai.
cees nooteboom
1234
‘Die vier Jahreszeiten’ heet het, en het zijn notities van een schrijver waarin Nooteboom zich wel moet herkennen, ‘iemand die zijn leven doorbrengt met kijken en lezen, reizen en schrijven’. Ter plekke beslist hij een fragmentarisch boek te schrijven, met ‘kleine woordverzamelingen die over mijn leven berichten’.
Maar waarom krijgen die de vorm van brieven aan Poseidon? Omdat op het servet in het Münchense restaurant waar Nooteboom toevallig neergestreken is de naam van de zeegod Poseidon gedrukt staat, en wel in een blauw dat hem herinnert aan de zee van Menorca, waar hij ’s zomers woont. ‘Dat moet een teken zijn, iemand wil mij iets zeggen, en ik heb geleerd zulke tekens te gehoorzamen.’
Wat een geluk dat Nooteboom een gehoorzaam man is, want ‘Brieven aan Poseidon’ (De Bezige Bij) is een boek om geheel van vervuld te raken, waarom niet bij een glas champagne. Nooteboom is overigens vooral gehoorzaam aan zichzelf, want hij noemt nog een andere reden waarom Poseidon brieven van hem krijgt: hij is gefascineerd door de zee, heeft het over ‘de onvoorstelbare aantrekkingskracht gemengd met angst die de oceanen op mij uitoefenen sinds die eerste keer dat ik, toen ik nog jong was, op een klein schip naar Zuid-Amerika gevaren ben’. In 1957 was dat, hij zette zijn eerste stappen als reisschrijver. ‘Als je ’s nachts alleen aan dek staat,’ schrijft hij nu over die reis, ‘en in de duisternis naar het golvende, bewegende water tuurt, verandert je bestaan in een oneindige vraag zonder antwoord.’
Dat Poseidon net als al die andere goden nooit antwoordt, is voor Nooteboom net meegenomen: het vraagteken is voor hem altijd een leesteken geweest om verwondering uit te drukken, niet zozeer om antwoorden uit te lokken. Deze eenzijdige correspondentie is een goed vehikel om het geconcentreerde bezinksel van een erudiet en kosmopoliet schrijversbestaan op te dienen.
‘Flitsen, verhalen, historiën,’ zo benoemt Nooteboom nog de korte prozafragmenten vol rake beelden en aforismen, ‘anekdotes op zoek naar het aureool van de sage’. De aanleidingen kunnen wonderlijk divers zijn, een foto, een schilderij, een ontmoeting, een krantenbericht. Het kortste stuk citeer ik hier volledig, wie het lust weet dan de weg naar meer.
‘In een klein dorp in Zuid-Frankrijk is een Fransman van achtenzestig getrouwd met een vrouw die geen leeftijd meer heeft omdat ze dood is. Ze hadden twintig jaar samen geleefd en wilden trouwen, maar ze werd ziek en stierf. Bij het huwelijk met de dode vrouw, waar de Franse president toestemming voor gegeven had, bracht de man de hoed van de dode mee. In 'Der Golem' van Meyrink heeft de held de gedachten van degene wiens hoed hij draagt. Wat dacht de hoed van de vrouw op haar huwelijksdag? Er waren tientallen gasten. Heeft de hoed ze herkend? En wat zei de hoed tegen de man, toen ze weer met zijn tweeën alleen thuis waren?’ ( )