★★★½ ( )

Dit boek lijkt op het eerste zicht een atypische Joseph Roth-roman. Voor een keer speelt zijn verhaal zich niet af binnen de grenzen van de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie of tijdens het interbellum. Maar anderzijds portretteert hij in de figuur van wasvrouw Angelina Pietri toch weer een personage dat ten onder gaat aan politieke en maatschappelijke krachten die haar ver te boven gaan. "De keizer was groot en ik was zijn soldaat. Maar ziet u, wij kleine mensen betalen een hoge prijs voor onze liefde voor de groten der aarde. ... Wij kleine mensen zouden ons leven niet moeten laten bepalen door de groten der aarde. Als zij zegevieren, lijden wij, en als ze verslagen worden, lijden wij nog meer. Ja toch, juffrouw." (p. 132-133)
Roth schetst daarnaast een Napoleon die even ambivalent is als de naïeve Angelina. "Toch leefde in hem nog altijd iemand anders, namelijk de oude keizer Napoleon, en het was die ander die de ministers nu opnieuw begon toe te spreken." (p. 182) "De echte keizer Napoleon zat diep binnenin verborgen, in de verste uithoek van zijn hart, de echte keizer kwam nooit tevoorschijn. Alles op aarde was spel en zinloos toneel, en hij zelf, keizer Napoleon, speelde nu de rol van keizer Napoleon die zich aan de vijand overgeeft." (p. 219)
Niet de allerbeste Jospeh Roth maar zelfs wanneer hij een keer minder sterk voor komt, heeft zijn werk toch nog een kracht, zeggenschap en diepgang die hem bij de groten plaatst. ( )

‘Want altijd voelen de simpele en geringe mensen het onheil als eersten naderen en doet het onheil hen als eersten sidderen. De simpele en geringe mensen zijn niet schuldig aan de fouten, dwalingen, zonden en wederwaardigheden van de groten der aarde. En toch lijden ze meer dan de aanzienlijken’.

Hét kernthema van deze roman die een beschrijving geeft van de laatste honderd dagen die Napoleon over Frankrijk regeerde en die eindigde bij het bloedbad van Waterloo. Met de levens van twee eenvoudige burgers als leidraad, beschrijft Roth een geschiedenis die
uiteindelijk leidt tot de ondergang van de dictator en de dood van vele, vele gewone burgers. Zij hebben niet gezien dat de grote leider vecht voor een volk zonder er van te houden, die slechts kan leven bij de gehoorzaamheid van hen die van hem afhankelijk zijn gemaakt. ‘Hij beloofde de mensen vrijheid en waardigheid - maar wie bij hem in dienst trad, verloor zijn vrijheid en gaf zich volledig aan hem over. Dat gold voor de kleine trommelaar uit het verhaal en diens een moeder, een eenvoudige wasvrouw uit het gevolg van de keizer.

Roth heeft een indringend portret geschreven over een verloren generatie, geplaagd door een tiran die zij grotendeels zelf in het zadel hielden.
Wiens brood men eet, diens woord men spreekt !! ( )