Een pre-puberale tiener, een adolescent met een stevig schuldcomplex, een vrouw met een writers block en een man met een stevig vrouwencomplex gaan samen op vakantie. Elk met een eigen stem, elk met zijn eigen besognes. Een gezin is het nauwelijks te noemen. Daar verschijnt Amber, een toevallige passant. Ze blijft hangen, want ze heeft iedereen wel iets te bieden, al jaagt ze iedereen ook wel eens op stang. Ze speelt een spelletje,dat is duidelijk. Maar welk? Huppelend neemt Ali Smith je mee, recht in de val. En neem het van mij aan: deze heb je niet zien aankomen. Het gezin desintegreert, maar je kan de vraag stellen of ze elk individueel nu slechter af zijn dan voorheen. En welke rol de ongrijpbare Amber daarin juist gespeeld heeft.

De vijf hebben elk een eigen stem, wat het verhaal een lichtvoetige toets geeft, ondanks de stevige problematiek. Ali Smith doorspekt haar verhaal met verwijzingen naar actualiteit, literatuur, films ... Soms is dat raak, dan weer grappig of geforceerd. Op de momenten dat zij afgerateld worden als de bloemekee van een vuurwerk, geeft het de indruk dat Smith een student Engelse literatuur - of beter nog: filmstudies - wou voorzien van een thesisonderwerp. Enigszins vermoeiend. Maar verder dus sprankelend, zowel naar vorm als naar inhoud. ( )

Het leest als een trein, want de stijl is èn grappig èn inzoomend op de innerlijke intimiteiten van personages. Toch niet overal overtuigend. Ja, twee vd drie hoofdstukken met Astrids perspectief (de 12jarige dochter van het gezin waarbij een charmante maar onbetrouwbare vreemdeling komt aanwaaien) hebben een geweldige mix van pubermaniertjes en puberzorgen. Allerlei kwesties uit Astrids leven worden onnadrukkelijk door elkaar gevlochten en gaandeweg ontstaat een rijk beeld. Maar in het laatste hoofdstuk zet Astrid opeens heel charismatisch haar pesterige klasgenootjes op hun nummer, op een manier die voor mij wel heel erg selfhelp-wensdromerig uit de lucht kwam vallen.

Het boek is niet alleen maar een neutrale beschrijving van sociale en psychologische machinaties, er worden ook politieke en morele kwesties aangestipt. Soms is dat mooi ambigu en volledig ingebed in de genoemde machinaties. Zo wordt aan de gezinstafel besproken dat Astrids camera is verdwenen. Haar ouders weten niet dat Amber (de charmante vreemdeling) die camera van een brug heeft gegooid, om ondoorgrondelijke redenen. Astrid is half verliefd op Amber en wil haar niet verraden, maar is ook boos en misschien zelfs beschaamd om Ambers vreemde actie. Amber vertelt min of meer de waarheid, maar op zo’n manier dat het lijkt alsof zij om Astrid te helpen de schuld op zich neemt. Het is een heel beladen en vreemde situatie die – door Ambers toedoen – ook weer als vanzelf oplost in het niets. Het motief van de camera die alles registreert is verbonden met het thema van surveillance en beveiligingscamera’s, wat extra lading geeft. Het is ook verbonden met Astrids bijna dwangmatige gewoonte om van alles te filmen. Heeft Amber haar van een ongezonde tick verlost? Of had ze gewoon zin om te kijken hoever ze kon gaan? Smith laat dit mooi in het midden.

Maar elders is het thema van de surveillance hinderlijk moralistisch. Amber keert zich activistisch tegen de camera’s in supermarkten, op een manier die ik clichématig, oppervlakkig en gemakkelijk-moralistisch vond. Een personage mag best zo zijn (en het wordt ook overtuigend in beeld gebracht), maar het lijkt – door de manier van vertellen, en het blijkt ook uit interviews – alsof Ambers standpunt dicht bij dat van de auteur zelf ligt. Dan dringt de clichématigheid door op een ander niveau van het boek.
Vergelijkbare problemen had ik met het thema van de klasseverschillen: soms op een frisse en inzichtrijke manier verbeeld en dan weer hinderlijk moralistisch. Ook het motief van de Irak-oorlog – mondjesmaat, maar toch duidelijk aanwezig – overtuigde me niet.
Niettemin, een speels en inventief boek met allerlei intrigerende scenes die in mijn hoofd blijven rondzweven. ( )