Mijn drie sterren voor dit boek gelden vooral de eerste helft ervan waarin Baricco vanuit veranderingen in het veld van wijn, voetbal en boeken, op zijn eigen wijze een betoog afsteekt tegen een soort barbaarse Google-mutatie die hij meent te ontwaren. "Het is alsof bepaalde hersenen ineens op een andere manier zijn gaan denken: voor hen is een idee geen afgebakend voorwerp, maar een baan, een sequentie van overgangen, een compositie van verschillenden materialen. Het is alsof de Betekenis, die eeuwenlang verbonden is geweest met een ideaal van permanentie, vast en voltooid, ineens een andere verblijfplaats is gaan zoeken en is opgelost in een vorm die eerder beweging is, een langwerpige structuur, een reis. Als je je afvraagt wat iets is, betekent het dat je je afvraagt welke weg het heeft afgelegd buiten zichzelf." (p. 105-106) Hij wil zijn (en onze) gedachten hierbij niet beperken tot wat er aan veranderingen aan de oppervlakte merkbaar is, maar zich op een echt begrip richten. "In werkelijkheid is het waarschijnlijk zo dat geen van die gebeurtenissen in wezen afzonderlijk van de andere kan worden beschouwd, noch op zichzelf kan worden beoordeeld, en evenmin veroordeeld." (p. 51) Even leek Baricco met zijn dertig krantenstukjes die samen dit boek uitmaken, de richting uit te gaan van een J.H. Van den Berg en zijn fenomenale metabletica als methode. Maar dat mocht niet zijn. Gaandeweg verloren de stukjes voor mijn hun aantrekkingskracht. Baricco is duidelijk beter als auteur van romans of novellen, en laat het schrijven van essays misschien best over aan anderen. ( )

Een problematisch boek: Baricco zet je voortdurend op het verkeerde been, en op het einde weet je nog niet waar hij naartoe wil. Dit boek bundelt een dertigtal stukjes die hij in 2006 voor een Italiaanse krant schreef en waarin hij waarschuwde voor een complete cultuurverloedering, als gevolg van het Google-fenomeen. Dit lijkt een coherente stelling, maar hij verwoordt die zo grotesk, alsof de menselijke soort een mutatie aan het ondergaan is, alsof de degelijke waarden van onze diepgaande cultuur stuk voor stuk "geplunderd" worden door een horde barbaren. Regelmatig spreekt Baricco zichzelf tegen, en hij maakt zich wel helemaal belachelijk door uitgerekend Beethoven als ijkpunt van onze burgerlijke beschaving te nemen, en tegelijk toe te geven dat die in zijn tijd ook als een barbaar werd gezien. Hij maakt het zo bont dat ik hem ervan verdenk juist een satire op de verzuurde cultuurpessimisten te hebben willen schrijven. Op het einde, in het afsluitende, voor deze editie geschreven essay '2026', lijkt hij dan weer zijn kar te keren en stelt hij met veel aplomb dat er toch niks aan te doen is, en dat de nieuwe "diepte" juist steekt in het slim omgaan met de veelheid van oppervlakkige ervaringen. Ik doe hem misschien onrecht aan, maar in dit boek lijkt Baricco me wel de Roberto Benigni van de Italiaanse literatuur geworden, een moderne versie van de Arlecchino uit de Commedia dell'Arte! ( )

Baricco schetst een beeld van de barbaren en hij doet dat op een dubbelzinnige manier. Hij probeert de barbaren echt te doorgronden, het hele dier te zien en als hij het eindelijk in beeld heeft, beseft hij al te best dat het niet te beoordelen valt met de criteria van de beschaafde wereld. Het is iets anders, iets nieuws. Maar het hele boek door schrijft hij wel vanuit een 'wij en zij'-tegenstelling. Hoewel, op het einde, boven op de Chinese muur, beseft hij dat we allemaal mutanten zijn.

Zeker in het begin is het boek op zijn minst mooi gecomponeerd. De hoofdstukken over wijn, voetbal en boeken zijn intelligent opgebouwd. Maar de tegenstelling tussen beschaving en barbarendom is niet zelden die tussen 'hogere' en 'lagere' cultuur. De zaak is niet dat de uitstekende wijnen verdwenen zijn en er alleen nog 'gemakkelijke' wijnen aangeboden worden. Het gaat erom dat de kwaliteit van de goedkope wijnen erop vooruitgegaan is.

Naarmate het boek vordert, verliest Baricco de draad. Het hoofdstuk over klassieke muziek neemt de negentiende eeuwse muziek als uitgangspunt. Bereikt de beschaving dan ook volgens Baricco haar hoogtepunt in het an-und-für-sich van Hegel?

Toch blijft het boek ook op het einde intrigerend. Vooral de stelling dat de negentiende-eeuwse diepgang plaats gemaakt heeft voor even inspannend surfen aan de oppervlakte intrigeert. In een tijdperk van 'continuous partial attention' lijkt het de vanzelfsprekendheid zelve. En toch. Peter Hinssen - door en door barbaar? - stelt in het Nieuwe Normaal - de wereld van het digitale - de limiet voor lengte op nul en die voor diepgang op oneindig. Berichten worden steeds korter, de lengte van een sms of een tweet wordt de norm, maar als we willen kunnen we oneindig veel informatie over een onderwerp verzamelen. Maar allicht zou Baricco hier de vraag stellen of we dan ook echt de inspanning leveren om die informatie te verwerken.

De analyse van Baricco is spits en stemt tot nadenken. Maar echt overtuigen doet ze niet. Misschien is ze daarvoor te barbaars? Te veel gericht op spektakel, te veel oppervlakte en te weinig diepgang? ( )

We beginnen op een andere manier tegen de wereld aan te kijken, en het moment is gekomen om te redden wat we willen meenemen naar de nieuwe wereld. Helder betoog, veel stof tot nadenken.
Volledige bespreking via http://wraakvandedodo.blogspot.com/2010/01/alessandro-baricco-de-barbaren.html ( )