Toen vele jaren geleden de keizer van China in een boek las dat het gezang van de nachtegaal het mooiste was dat er in zijn rijk bestond, beval hij een nachtegaal naar het hof te halen. De vogel werd gevonden dankzij de hulp van een keukenmeisje en hij wist de keizer met zijn gezang tot tranen te bewegen. Hij zou aan het hof blijven, een eigen kooi hebben en een hele rist bedienden om hem altijd en overal te vergezellen. Tot de keizer een kunstvogel cadeau kreeg, die even mooi zong als de nachtegaal, met meer regelmaat bovendien, en die ook nog onvermoeibaar was. De echte nachtegaal vloog terug naar het bos en de keizer verbande hem van het hof vanwege zoveel ondankbaarheid. De kunstvogel zong een jaar lang zijn zelfde lied telkens wanneer [lees meer] de keizer dat wenste, tot het mechanisme brak. Op een dag werd de keizer dodelijk ziek. Hij smeekte de kunstvogel tevergeefs om voor hem te zingen; het was de echte nachtegaal die hem ten slotte met zijn gezang zou redden. En de nachtegaal zal blijven zingen voor de keizer, op voorwaarde dat hij dat in alle vrijheid kan doen. Dit is in grote lijnen het verhaal van De nachtegaal, Hans Christian Andersens sprookje uit 1843. We lezen er de moraal in dat vrijheid en natuurlijke schoonheid de bovenhand hebben op geconstrueerde perfectie en dat enkel wat vanuit het hart gegeven wordt ook werkelijk iemand kan raken. Peter Verhelst hervertelt in Het geheim van de keel van de nachtegaal -- het eerste boek dat hij voor kinderen schrijft -- Andersens sprookje, Carll Cneut maakte de prenten. Dat ik hierboven het uit de 19e eeuw overgeleverde sprookje samenvat en niet de hervertelling van Peter Verhelst is -- ik geef het toe -- een gemaksoplossing. Verhelsts vertelling leidt mij nl. bij elke poging tot samenvatting op diverse zijwegen en naar variaties op wat net was geformuleerd.Zijn tekst waaiert onbeschroomd uit in mijn hoofd, haakt zich vast aan thema's uit zijn ander werk en wil zich niet laten vastprikken. Peter Verhelst is een estheet. Zijn werk voor volwassenen is pot︠isch, gedreven, experimenteel, exuberant. Menig ervaren lezer heeft zich te pletter gelopen op zijn complexe, ontregelende teksten, meer dan een criticus heeft er zich in vast gen̐terpreteerd. Dat hij voor zijn eerste kinderboek een sprookje herschrijft, mag niet verbazen, want zijn oeuvre is van sprookjes doordrongen. Op het eerste gezicht gaat het om een niet zo erg drastische herwerking. De verhaallijn blijft herkenbaar, de belangrijkste personages zijn bewaard, Andersens moraal is er ook in terug te vinden. Maar er beweegt veel onder de oppervlakte en je komt in Het geheim van de keel van de nachtegaal met associatief en creatief lezen een heel eind verder dan met het opsporen van betekenis. Verhelst is ook een rasverteller. Een prentenboek behoort voor jonge kinderen -- in dit geval vanaf zowat zeven jaar -- voldoende houvast te bieden om de aandacht gaande te houden. Verhelsts creatieve, literaire omgang met het verhaal staat dat geenszins in de weg, wel in tegendeel. Hij maakt in een dynamische, erg ritmische tekst de verhaalstof uit Andersens sprookje geheel tot de zijne ň hij betrekt de lezer veel sterker bij het verhaal dan bij Andersen het geval was. Hij voegt verhaalelementen toe, wijzigt perspectief en draagwijdte, vertelt een verhaal dat oreert en fluistert, lacht, schertst en in alle ernst reflecteert. Want, aldus het keukenmeisje, "als je er goed over nadenkt, is alles ingewikkeld en onnozel tegelijk."Waar Andersen de omkadering relatief beperkt houdt, neemt Verhelst ruim de tijd om de keizer en het keizerlijk hof te karakteriseren. Hij opent met een totaal nieuwe scn̈e: de keizer wilde een nieuwe tuin hebben en liet alle tuiniers van het land komen om hun ontwerp voor te stellen. Het moest een tuin worden die de keizer kan laten dromen, een Keizerlijke Tuin der Tuinen kortom. Een kleine, onbekende tuinier uit een uithoek van het keizerrijk tekende een plan, "zo ingewikkeld, zo verbijsterend en zo duizelingwekkend dat er tientallen specialisten nodig waren om elk ň̌ stukje ervan te begrijpen." Dit was wat de keizer wilde en jaren aan een stuk werd er aan de tuin gewerkt. Met bloemvelden die elke seconde van kleur veranderen en bloemkelken die tinkelen als kristallen klokjes is dit een tuin een keizer waardig, die met een enkele vingerknip duizend miljoen onderdanen laat buigen of zich een sterrenhemel bestelt om onder te slapen. Niet alleen zet Verhelst een tot de verbeelding sprekend beeld van de keizers macht en importantie neer, maar hij introduceert hier een uitbundige versie van 'de wereld naar eigen ontwerp'. Want het doel van de Tuin der Tuinen was om te laten dromen, het resultaat is echter een uiterst complexe structuur vol met 'artefacten'. En "Niets in de tuin is wat het lijkt", heet het: kleuren, geuren en vormen veranderen voortdurend, zo ingenieus is alles ontworpen. Best avontuurlijk klinkt dat, ware het niet dat deze levendige dynamiek dagelijks door een hele stoet tuiniers wordt bijgesnoeid, zodanig dat er nooit iets čht verandert. En wie zich in de eindeloze doolhoven begeeft, zal niet verdwalen, want hij moet een vlaggetje op een metershoge stok meenemen, opdat hij teruggevonden kan worden. Tot zover dus het avontuur.