Rens Bod

'Een geschiedenis van kennis' noemt Rens Bod het zelf, maar dat is het toch niet echt. Bod schrijft immers niet over de inzichten die de mensheid verworven heeft, maar over de manier waarop we kennis verwerven en hoe dat geëvolueerd is door de eeuwen heen. Maar het is dan ook weer geen wetenschapsfilosofie, want daarvoor is het theoretisch kader dat Bod gebruikt dan weer te beperkt. Eerder een geschiedenis van de wetenschap, maar dan met een hoog abstractieniveau. Dat moet ook wel als je in nauwelijks 400 pagina's de hele geschiedenis van de mensheid wilt vatten.

In die brede blik, die duizenden jaren bestrijkt en bijna alle continenten, zit zowel de kracht als de zwakte van het boek. Zeker in het begin lijken de inzichten van Bol wat al te zeer voor de hand te liggen. Het boek wordt interessanter naarmate het verhaal vordert, niet in het minst door de soms onverwachte verbanden die Bod kan leggen tussen disciplines en tussen regio's, al zijn zeker deze laatste soms louter speculatief. Bod doet een verdienstelijke poging om onze blik te verruimen door ook te kijken naar ontwikkelingen in andere continenten dan Europa en Noord-Amerika. Hij beperkt zijn bespreking van de evolutie in India of China wel vaak tot een enkele school. In hoeverre zijn relaas dan representatief is, valt moeilijk uit te maken.

Zwaartepunt van het boek ligt toch weer, niet geheel onverwacht, op de evolutie die de kennisontwikkeling doormaakte in het Westen, in de periode 1500-1800. De andere continenten verdwijnen naar de achtergrond. Een gebrek aan toegankelijke bronnen, zegt Bod zelf. Dit is uiteraard de periode waarin onze wetenschappelijke methode zich ontwikkelde. Bod argumenteert overtuigend dat deze haar oorsprong vond in het vijftiende-eeuwse humanisme. Het zijn immers de humanisten die in disciplines als de filologie en de musicologie de empirische cyclus ontwikkelen: een methode waarbij een theorie afgetoetst wordt aan de feiten, om dan indien nodig bijgesteld en opnieuw afgetoetst te worden. Het is deze aanpak die later dan de exacte wetenschappen tot grote bloei zal brengen.

Het theoretisch kader dat Bod gebruikt, is beperkt. De relatie tussen theorie en waarneming is complexer dat Bod doet uitschijnen. Maar zijn brede blik over tijd en ruimte maakt veel goed.… (meer)